Những Lời Giáo-Huấn - Cụ Tú Nguyễn

Sự hợp-tan của gia-đình

Sự hợp tan của gia-đình đại-thể là trông cậy ở người đàn-bà, dù tính-chất thường hay thay-đổi của người đàn-bà rất có hại cho trong gia-đình. Nói chung, sở-dĩ gia-đình không lâu dài vững chắc là vì tinh-thần gia-đình phải dựa vào lòng tôn-trọng tổ-tiên và cổ-tục. Cái tinh-thần ấy, ai không có tức là kẻ ấy không quan-tâm đến người đã khuất, bao nhiêu năng-lực và trí-não của họ đều hướng về hiện-tại hay tương-lai. Đã đành con cái bắt ta nhìn xa hơn hiện-tại nhưng con cái chỉ là đốt sau cùng mà chúng ta thì kéo cả một giây xích dài dĩ-vãng.

Bởi vậy, tục-lệ cưới xin là một cổ-tục cần cho sự duy-trì xã-hội, sự phối-hợp trai gái là một công-việc thiêng-liêng mục-đích để kế tiếp và gìn-giữ tên nhà cùng gia-sản. Việc cưới xin trong các nước cổ không phải là việc riêng của hai người, sự yêu-thương chỉ là việc phụ.

Nhìn sâu hơn, ta không khỏi suy-nghĩ. Sự phối-hợp vì yêu mến là một việc hay. Song người đương yêu thì cũng như phải bùa mê thuốc dấu, khi tỉnh ra biết đâu rồi chẳng hối-hận là mình đã nhầm nhỡ... ái-tình đâu phải là một sự bền-bỉ lâu dài; lửa yêu thương nhiều khi bị tắt ngấm mà chỉ còn lại có tro tàn. Vậy lúc bấy giờ thì liệu lấy gì làm giây để buộc sự phối-hợp ấy lại cho thêm chặt-chẽ? Nếu không cùng chung một công-việc làm ăn, cùng chung một tài-sản, nếu không cùng nhỏ mồ-hôi để cùng sống thì gia-đình có lẽ chỉ là quán khách và vợ chồng là người dự bữa cơm chung. Nếu vợ chồng không bị trói buộc vào nhau bởi các vấn-đề quyền-lợi thì cũng vì con cái mà chung sống cho trọn đời mãn kiếp. Quan-niệm cưới xin là như vậy.

Quan-niệm để của cho con

Cha mẹ nhịn ăn nhịn mặc chắt-chiu từng đồng một để mong cho con sau này được no ấm. Làm như vậy tức là làm cho con sinh ỷ- lại, quên cố-gắng, không rõ tài-sức mình và mất cái vui thành-công; không phải làm việc, không phải phấn-đấu, không có dịp đem thân ra thử thách, đem trí ra so-sánh với người, không phải thất-bại, không phải giải-quyết sự khó-khăn, người được hưởng đồng tiền cha mẹ để lại, ngồi không mà nhìn đời tất thấy cái gì cũng dễ-dàng cả. Họ sẽ có một mớ tư-tưởng đáng thương, những câu bình-phẩm nông-cạn hẹp-hòi tự-phụ, nhiều khi rất anh-hùng ... trong lời nói. Và theo luật thừa-trừ, cha ăn mặn thì con khát nước, cha mẹ cần-kiệm bao nhiêu thì con cái lại hoang-tàng bấy nhiêu. Ta muốn tránh sự lo thừa ấy thì ta không được để cho con cái lãng-quên mục-đích của đời người là khuyếch-trương năng-lực và làm phát-triển hết cả cái tinh-hoa của chúng.

Hạnh-phúc

Hạnh-phúc của con người là ở chỗ sống cho thanh-bạch, bỏ hết xa-hoa phù-phiếm, trước hết những sự cầu bằng có thể bỏ qua được, để sống một cuộc đời thanh, cần, liêm, chính.

Nếp sống gia-đình

Về nếp sống gia-đình, cái tốt là mọi người trong nhà đều quan-tâm chăm-sóc đến nhau cả về tình-cảm lẫn vật-chất, chính có sự quan-tâm ấy làm cho gia-đình thêm hạnh-phúc. Trong một gia-đình khi mà con cái biết kính-trọng cha mẹ, vợ chồng thương yêu giúp-đỡ nhau, anh chị em đùm bọc, nhường-nhịn, ban bảo nhau thì hạnh-phúc sẽ đến với tất-cả mọi người. Hay ho gi cái lối sống ở nhà mà “cá mè một lứa”, không ai bảo được ai, “tôn-ti trật-tự” trong gia-đình bị đảo-lộn thì rốt cuộc nơi đáng lẽ để ta sống được hạnh-phúc sẽ trở thành bất-hạnh và đẩy con người đến chỗ ích-kỷ chỉ biết có mình chứ không biết đến bố mẹ, anh em chị em mọi người chung quanh mình, lối sống ấy chẳng những không phù-hợp phong-tục mà còn trái với đạo-lý của con người.

Lẽ Phải là gì?

Nó là nguồn-gốc của dân chúng, là trật-tự của xã-hội, là khuôn-thước của sinh-hoạt loài người; không biết thừa-nhận lẽ phải là đi ngược lại cuộc sống làm cho cuộc sống xáo-trộn thói thường, kẻ mạnh hay bóp méo lẽ phải, bắt lẽ phải chiều theo ý muốn của mình. Đó là những bậc vua chúa độc-tài thời xưa, những kẻ nắm quyền-hành trong tay áp-bức dân lành... Tuy-nhiên lẽ phải không bao giờ bị phá vỡ, bởi nó được sự thừa-nhận của đa-số quần-chúng, được đời sống loài người che-chở. Kẻ nào dám đem thân-thế mình đến chỗ chết mà không khiếp sợ, chỉ vì kẻ ấy đã tin-tưởng mình đã làm được lẽ phải, và cho lẽ phải là sức mạnh tuyệt-đối không ai phủ-nhận được - cũng như một tín-đồ của một giáo-đạo, khi đã tin-tưởng vào việc làm của mình là đúng, tin vào tư-tưởng mình là đúng thì không còn lo sợ một sức mạnh nào uy-hiếp được - ngoài cái tin-tưởng vào sức mạnh của lẽ phải,  ai còn có ý tranh-đấu với những ai không còn biết trọng lẽ phải - hành-động của ai có ý cho đời sau thấy cái chết của ai chỉ vì những kẻ dại-khờ không biết tôn-trọng lẽ phải. Trải qua dòng lịch-sử cho hay người dân trong một nước nếu biết được trách-nhiệm của mình thì làm sao mất nước được! Những kẻ yêu nước cũng nhiều, những kẻ bán nước cũng không thiếu gì. Những kẻ yêu nước thường xem Tổ-Quốc là trọng không kể đến quyền-lợi riêng mình. Ngược lại những kẻ bán nước là những kẻ không biết sỉ-nhục, chỉ biết chỉ nghĩ đến vinh-thân phì-gia, củng-cố quyền-lợi riêng mình dù nước mất nhà tan, dù phải làm nô-lệ cho ngoại-bang cũng gầm đầu bứt tai mà chịu. Ôi! Nhục-nhã! Nhưng họ lấy cái sung-sướng, giàu sang riêng mình để an-ủi cái nhục-nhã ấy!

Rượu

Sực nhớ lại bốn câu thơ đầy lòng nhân-đạo, thương người của Hải-Thượng-Lãn-Ông, một danh-y Việt-Nam, người quê ở Hải-Dương, có tên thật là Lê-Hữu-Trác, sống vào thế-kỷ thứ 18. Thơ rằng:

               

                        Có người say rượu liên-miên

                Người thì đói khát, không cơm, ăn mày

                        Rượu dùng tốn gạo, nguy thay

                Một người uống rượu mấy người nhịn ăn!

Lại nhớ lại quyển “Phương-Pháp Dưỡng-Sinh” của Bác-Sĩ Nguyễn-Văn-Hưởng có đoạn nói về “kích-thích”:

“Phải biết dùng và chủ-động dùng chất kích-thích: thuốc lá, rượu, trầu, chè, cà-phê, là những chất thường dùng. Biết dùng thì tốt, không chủ-động dùng, bị nghiền là có hại. Nghiền các chất ấy thì con người bị lệ-thuộc và tự-do của ta bị giảm đi một phần. Người nghiền là người bị gắn chặt với chất kích-thích lập đi lập lại nhiều lần đã thành thói quen và đã thành phản-xạ có điều-kiện, không có nó thì bộ thần-kinh ấy thiếu một cái gì, khó làm việc, nên nhớ nó. Song, tác-dụng kích-thích đã bị lờn rồi, nếu không tăng liều thì không tác-dụng, mà tăng liều thì nghiền càng nặng, càng bị đầu độc, và cái vòng luẩn-quẩn càng siết chặt lại. Muốn trị bệnh nghiền chỉ có quyết-tâm thấy cái hại của nó mà kiên-quyết bỏ, có thể cho thêm một loại thuốc gây chán chất kích-thích như gây phản-xạ nên khi uống rượu chất kích-thích tốt nhất là kích-thích tâm-thần, yêu làm việc, yêu ngành, yêu nghề, tinh-thần trách-nhiệm khiến cho ta làm việc không biết mệt mà càng làm càng thích thú. Làm việc có kết-quả đem lại hạnh-phúc cho ta nói riêng và gia-đình nói chung, là cái vui, là lẽ sống của con người. Ta hạ quyết-tâm. Lần này phải cương-quyết, phải triệt-để, phải dứt khoát... bỏ được... tim tôi đập đều, nhẹ-nhàng, trong người cảm thấy khỏe, bình-tĩnh và thơ-thới hơn trước nhiều. Tôi, tôi còn đọc được sách báo, học thêm, làm việc được nhiều hơn... Nếu mình không làm chủ được bản-thân mình, thì làm sao mình có thể trở nên “con người tốt” được chứ!”

Công Cha Nghĩa Mẹ

“Công Cha như núi Thái-Sơn,

Nghĩa Mẹ như nước trong nguồn chảy ra”

Ơn dậy, người đã sinh ra

Dậy đi, dậy nói cùng là dậy khôn,

Nâng-niu bú mớm sớm hôm,

Nào khi đau ốm cháo cơm nhọc lòng.

Thuốc thang kể biết bao công

Cho ăn cho mặc thật không tiếc gì

Thương con lo chẳng thiếu chi,

Quanh năm vất-vả cũng vì chúng ta,

Công người khôn xiết kể ra,

Làm con ta phải liệu mà đền ơn.

Cha Khuyên Con

Con ơi con nghe lời Cha dậy,

Thân già này trông cậy nơi con:

Gia-đình, xã-hội, nước-non,

Chí trai phải giữ sắt son một lòng.

Thời buổi này Tây, Đông, Phi, Mỹ,

Phải nhớ câu “Hữu chí cánh thành”.

Trống đồng, bia đá, sử xanh

Chẳng hơn luồn cúi treo tranh muôn đời.

Con ghi lấy: thiếu thời tuổi quý

Biết trước sau suy-nghĩ mới là!

Quản chi Mẹ yếu Cha già

Nợ đời con trả chúng ta vui mừng.

Ngẫm Vương-Khải, Thạch-Sùng cũng chết

Của đầy kho đến hết mà thôi.

Làm người khó lắm con ơi,

Lắng tai nghe lấy những lời Cha khuyên.

Nói Năng Phải Đứng Đắn

Này các con nghe lời Thày dậy,

Khi nói năng đứng-đắn nghiêm-trang

Không nên hấp-tấp sỗ-sàng,

Phải cho đứng mực đàng-hoàng, con nghe!

Trước lúc nói cần suy cho chín

Nói bông-lông thà nín còn hơn.

Với người trên chớ có lờn

Gặp khi thất-ý chẳng hờn giận ai.

Đừng theo thói dông-dài nhảm-nhí

Để người ta khi thị chê cười.

Mặt mày nghiêm-nghị mà tươi

Nhăn nhăn nhó nhó thêm đời họ khinh.

Cùng người trên thưa trình lễ-phép

Kẻ dưới, ta nỡ hẹp hòi sao?

Hùng-hồn, dõng-dạc, thanh-tao

Êm-đềm, cả quyết, ai nào chẳng nghe...

Con chớ có rụt-rè, thỏ-thẻ

Không ra hơi như trẻ lên ba.

Cũng đừng nhõng-nhẽo chua ngoa

Múa tay trợn mắt coi ra điên-rồ.

Những kẻ ấy là đồ vô-giáo

Muốn khoe-khoang thông-thạo giỏi-giang

Chẳng qua lỡ bước sai đàng

Con ơi nghe lấy làm trang thuộc lòng.

                                    Lê Hoàng Ân chuyển