Không Tổ Quốc - Mục Sư Trần Thái Sơn

Bạn thân mến,

Sáng nay tôi dậy sớm hơn thường lệ, vì hôm qua nghe tin thời tiết cho biết hôm nay có thể có tuyết. Lòng hơi nôn nao muốn tận mắt nhìn thấy, muốn tay mình cầm lấy những bông tuyết trắng, mà ở Việt nam mình tôi chỉ thấy qua hình ảnh, hoặc trên Truyền hình.

Có tuyết thật rồi ! Nhìn qua cửa kính tôi thấy những bụi cây phủ trắng tuyết. Tôi vội vàng mở cửa chạy đến nắm từng vốc tuyết trong tay, nó xôm xốp, nó lạnh buốt, tôi chợt nhận ra nó ở gần bên tôi tại Việt nam mình, nó ở trong tủ lạnh trên ngăn đá đấy bạn ạ. Rồi những bông tuyết giống như những tảng bông gòn nhè nhẹ rơi xuống, rơi xuống, nó vướng trên nón, vướng trên áo, có những bông tuyết bay phớt qua mặt như chọc ghẹo tôi rồi mới chịu rơi xuống. Tôi nhớ đến cảm giác của Nhà văn Nhất Linh khi ông nhìn những chiếc lá bàng rơi trong cái lạnh của Miền Bắc thời thập niên Ba Mươi của Thế kỷ Hai Mươi. Nhất Linh cảm nhận mỗi chiếc lá như có tâm hồn riêng, nên khi lá rụng xuống trong gió lạnh, mỗi chiếc lá có một cách riêng bày tỏ tâm hồn như lưu như luyến với cội nguồn gốc rễ. Ngày xưa khi đọc tác phẩm NHẶT LÁ BÀNG đó, tôi là người Miền Nam như bạn, không biết chiếc lá bàng ra sao, không cảm hết cái lạnh, nghèo của hai đứa bé chạy nhặt từng chiếc lá bàng để đem về đổi miếng ăn, nên tôi cũng không cảm được cái hay của tác phẩm. Bây giờ, nhớ lại trong lúc đồng cảnh - chỉ khác nhau là tuyết thay vì lá bàng, lòng cảm phục tâm hồn của một Nhà văn.

Tuyết rơi không nhiều lắm, chỉ độ mươi phút, càng lúc bông tuyết càng nhỏ hơn như luyến tiếc, sau đó thành những giọt mưa nhẹ lạnh buốt. Ngồi trong nhà nhìn những bông tuyết lưa thưa còn đọng lại trên nhưng bụi cây, ngọn cỏ, tôi chợt thấy một tạp chí đăng một bài dịch tác phẩm "Nhất cá nhân, đích Thánh kinh" của Nhà văn Trung quốc Cao Hành Kiện, với tựa đề "Thánh Kinh của Một Người". Chữ "Thánh Kinh" làm cho tôi tò mò để đọc. Đến cuối bài dịch kỳ Báo đó, có mấy câu tôi trích ra đây để bạn đọc mà hiểu tại sao tôi viết thư nầy cho bạn, 'Anh nói, với anh, giờ đây Trung quốc đã xa lắc xa lơ. Cô gái gật đầu. Anh nói anh không còn Tổ quốc, cô gái đáp lại, cha cô người Đức nhưng mẹ người Do thái và do đó cô cũng không có Tổ quốc. Tuy vậy không thể nào trốn chạy khỏi ký ức. Anh hỏi vì sao, cô gái trả lời, không giống như anh, cô là phụ nữ, anh chỉ đáp bằng tiếng "a" và chẳng nói gì thêm.'

"KHÔNG CÒN TỔ QUỐC!", người thanh niên nói như vậy, còn cô gái thì nói: "KHÔNG CÓ TỔ QUỐC". Con người mà sao không Tổ quốc" Tôi nghe buốt lòng. Tôi nghĩ ông Cao Hành Kiện hoặc người dịch là Thái Nguyễn Bạch Liên, chắc phải suy nghĩ nhiều lắm để chọn từ: KHÔNG TỔ QUỐC, thay vì Vô Tổ quốc.

Từ "VÔ TỔ QUỐC" nghe như một khẩu hiệu hô hào của một Triết lý chủ nghĩa, âm vang của nó nghe lạnh lùng làm sao ! Còn âm vang của từ "KHÔNG TỔ QUỐC" nghe sao như một tiếng than đứt ruột !

Tôi nhớ Dịch giả Hà Mai Anh đã dịch tác phẩm của Hecto Mallo, tựa đề là VÔ GIA ĐÌNH, sau nầy có người dịch lại với tên sách là KHÔNG GIA ĐÌNH, nghe dễ chịu hơn. Thật sự, như bạn đã đọc tác phẩm Không Gia Đình đó, cậu bé Lê Minh - tên nhân vật chính được Việt nam hóa, nào có muốn Vô Gia Đình đâu, mà cuộc đời đưa đẩy khiến em lưu lạc giữa dòng đời, chịu nhiều cay đắng, sống với một cụ già lúc nào cũng hô khẩu hiệu "TIẾN LÊN" và bầy chó với một con khỉ diễn tuồng kiếm sống. Cuối cùng rồi cậu bé ấy cũng tìm được gia đình. Con người không thể Vô Gia Đình, Vô Tổ quốc được; con người chỉ có thể Không Gia Đình, Không Tổ quốc, vì một lý do nào đó.

Tôi không có ý viết thư nầy cho bạn để bình luận các tác phẩm văn chương như của Nhà văn Nhất Linh, của Nhà văn đoạt giải Nobel văn chương Cao Hành Kiện, hoặc tác phẩm Vô hay Không Gia Đình, mà tôi muốn chia sẻ cho bạn những băn khoăn về ý niệm hay hình ảnh Tổ quốc Việt nam trong trí hoặc trong lòng người Việt mình nơi hải ngoại.

Mấy tháng đi dạo trên đất Mỹ, tôi thấy có một số người Việt mình giống như người Thanh niên trong tác phẩm của Nhà văn Cao Hành Kiện, KHÔNG CÒN TỔ QUỐC. Họ bị rượt đuổi, họ bị Tổ quốc từ chối, từ bỏ (tôi nghĩ rằng tôi dùng từ "Tổ quốc từ chối, từ bỏ" không đúng lắm, vì Tổ quốc là một ý niệm thiêng liêng trong một dân tộc, sự từ chối từ bỏ chỉ xảy ra khi Tổ quốc bị biến thành một Triết lý Chủ nghĩa). Tổ quốc của họ là nơi mỗi lần nghĩ đến là nghĩ đến hận thù, hoặc được nhắc đến như một thứ huy chương được đeo vào những ngày Lễ Hội cho mọi người nhìn mặt ngoài, chả ai dại gì đưa ra mặt trái tấm huy chương. Hoặc Tổ quốc của một số người Việt nơi đất Mỹ nầy đơn giản hơn, họ không quan tâm đến cái gì xảy ra trên đất Việt, họ chỉ biết là nơi đó có cha, có mẹ, hoặc một người thân nào đó cần mình hay mình cần họ về tài chánh. Hoặc Tổ quốc của người Việt mình trên đất Mỹ nầy là những Mùa Cứu Trợ, khi một Miền nào đó có hay không có thân nhân, đang bị lũ lụt. 

Bạn biết không, tôi đã từng thấy một Đoàn Việt kiều từ đất Mỹ về Việt nam cứu trợ nạn bão số 5. Họ đi một đoàn người độ mươi người rồi kéo theo một số thân nhân trong xứ. Họ đi máy bay, họ bao xe đời mới, họ thuê ghe thuyền tiện nghi, mỗi người vừa đi vừa nói chuyện điện thoại di động với ai đó, chắc thân lắm nên chuông reo liên tục và miệng cười vui vẻ. Họ ghé vào những Nhà hàng đã được đặt trước. Họ đến cuối đất Việt để phát cho một số đồng bào những túi gạo, túi quà với gương mặt dường như đau buồn, chưa đầy một giờ đồng hồ, tất cả lại vội vàng lên đường trở về Thành phố tiện nghi, vì họ sợ muỗi cắn, sợ buổi tối không đèn, sợ cả những ly nước nấu chín. Họ chỉ uống được nước dừa tươi chặt sẵn, họ chỉ ăn được những hải sản tôm và cua, mà người địa phương ít khi nào dám thưởng thức.

Tổ quốc Việt mình đáng sợ như vậy sao" Tổ quốc Việt là nơi người Việt trên đất Mỹ cứu trợ theo cách đó sao " Không, tôi nghĩ Tổ quốc là cái gì thân thương, cao quý. Tổ quốc Việt không cần thương hại, Tổ quốc Việt là nơi để người Việt yêu thương.

Cũng có một số người Việt mình nơi đất Mỹ giống như cô gái có cha là người Đức, mẹ là người Do thái, trong tác phẩm của Nhà văn Cao Hành Kiện, cô nói cô KHÔNG CÓ TỔ QUỐC, vì cô không biết rằng cô là người Đức hay người Do thái, hay nói cách khác, cô cho rằng cô không phải người Đức cũng không phải người Do thái, mà cô bây giờ là một người giữa dân Đức và Dân Do thái. Rủi thay cho cô là trên thế giới nầy không có quốc gia nào có tên gọi: Đức-Do Thái.

Như tôi đã nói với bạn là tôi rất dốt tiếng Mỹ, nên tôi không biết ai đã dịch những chữ United States of America, viết tắt là USA, thành ra chữ Hiệp Chủng quốc Hoa Kỳ. Tự nhiên có thêm chữ CHỦNG vào, rồi lại có hai chữ Hoa kỳ, mà một người bạn Việt nam của tôi sống trên đất Mỹ từ nhỏ đã dịch hai chữ Hoa kỳ thành ra Cờ Hoa, tức là cờ của Nước Trung hoa, hay cờ của Trung quốc.

Quả đúng là hiệp Chủng. Đất Mỹ nầy gồm đủ màu da đen, trắng, đỏ, vàng; đủ mọi dân tộc: người Đức, người Anh, người Pháp,... người ở Phi châu, người Do-thái, người A-rạp, người Hoa, người Lào, người Campuchia, người Nhật, người Hàn, người Thái,... và người Việt mình. Mà tôi ngạc nhiên là nguời ta chỉ gọi người Mỹ trắng, người Mỹ đen, không ai gọi người Mỹ Việt, nghĩa là cuối cùng rồi cũng chỉ người da trắng hoặc da đen mới là người Mỹ, tất cả còn lại chỉ là người dưng, người ở trọ.

Tuy nhiên, nghĩ cho cùng, người da trắng hay da đen có phải là người Mỹ không " Tôi sẽ kể cho bạn nghe một câu chuyện. Vào giờ ăn trưa, một công nhân Việt nam lấy phần cơm đem từ nhà theo ra ăn, trong đó có món mắm chưng. Một người Mỹ trắng đứng gần bên khó chịu đối với mùi mắm Việt, nên đưa đến hai bên tranh cãi, người Mỹ chỉ người Việt và nói: 'mày hãy về xứ của mày mà ăn cái món đó. Còn đây là nước Mỹ của tao'. Một công nhân Việt nam khác đứng gần lên tiếng với người Mỹ: 'Mày có thể đề nghị anh nầy ra chỗ khác ăn mắm, nhưng mày không có quyền đuổi anh ấy về nước'. Bất ngờ, người Mỹ trắng ấy lại chỉ mặt người Việt nầy và nói: 'You are too' (Mày cũng vậy - nghĩa là đuổi cả anh nầy về nước). Người công nhân nầy tức giận đáp lại: 'Tao đồng ý là tao là người Việt ở nhờ trên đất nầy. Tao sẽ về nước của tao. Còn mày, mày hãy về hỏi lại ông bà nội ngoại, ông bà cố của mày xem có phải đất nầy của ông bà mày không " Đất nầy là của người Da Đỏ, mày cũng ở nhờ như tao. Mày về nước mày trước đi, tao sẽ về nước tao.'

Một câu chuyện đáng suy nghĩ phải không bạn "

Tôi viết cho bạn vì tôi không biết thế hệ thứ ba, thứ tư, thứ 'n'... người Việt ly hương mình có thành người Mỹ " Có thể con cháu chúng ta thế hệ thứ 'n' cho rằng mình là người Mỹ, vì có quốc tịch Mỹ, nói tiếng Mỹ, ăn thức ăn Mỹ, học văn hóa Mỹ, mang tên Mỹ, nhưng liệu người Mỹ có nhìn đó là người Mỹ không " Có phải chăng hình ảnh người Việt mình ngày nay thể hiện một viễn cảnh tương lai: khi ở trên đất Mỹ thì được xem là người Việt, nhưng khi về thăm Tổ quốc Việt nam thì lại được (hay 'bị') gọi là Việt kiều, không phải Việt nam.

Tôi nhớ một truyện ngụ ngôn về loài dơi. Một ngày kia có một Đại hội của loài chim, nhà dơi liền bay đến tham dự. Bất ngờ đến cửa, những chú chim gác cửa không cho vào với lý do dơi không phải là chim. Dơi tức mình dang đôi cánh ra và cãi: Tôi có cánh, tôi là chim. Nhưng các chú chim gác cửa trả lời: Dơi có cánh, nhưng dơi không có lông vũ và lại có vú. Dơi đành buồn bã ra về. Rồi lại có Đại hội loài chuột, dơi lại đến tham dự. Đến cửa, dơi lại bị những chú chuột không cho vào dự vì dơi không phải là chuột. Dơi cãi lại: 'Tôi có vú, có mỏ như chuột'. Chuột gác cửa trả lời: Nhưng dơi có cánh, mà chuột thì không có cánh'.

Cô gái của Nhà văn Cao Hành Kiện là sự hiệp chủng giữa Đức và Do-thái, không phải người Đức, cũng không phải Do-thái, nên cô nói mình KHÔNG CÓ TỔ QUỐC. Cái may mắn là người Việt mình trên đất Mỹ bây giờ không ai nói 'Tôi không có Tổ quốc', nhưng dường như nhiều người sống không có Tổ quốc, hoặc cứ cho rằng Tổ quốc của họ là nước Mỹ, và họ đã sống như không có Tổ quốc Việt nam. Họ không còn thích ăn thức ăn của người Việt nam, đôi khi lại còn chê là không vệ sinh; họ không còn muốn nói tiếng Việt nam, mà chỉ còn xem đó là ngôn ngữ của những người già - thậm chí có một cộng đồng Việt nam trên đất Mỹ lấy ý kiến là có nên sử dụng tiếng Việt trong cộng đồng nữa không"

Bạn đừng hiểu lầm tôi có ý kỳ thị, nhưng tôi muốn cố giữ cái Hồn Việt. Bạn có để ý người Hoa trên đất Việt mình không" Bạn hãy vào Chợ-lớn. Người Hoa ở trên đất Việt mình bao nhiêu năm đến nỗi không còn nhớ, nhưng vùng Chợ-lớn vẫn là vùng của người Hoa thống trị, họ vẫn nói tiếng Hoa, học tiếng Hoa, ăn thức ăn của người Hoa. Rồi người Hoa đến đất Mỹ, bạn sẽ thấy những khu vực Chinatown, những khu vực của người Hoa với nhà cửa, cổng chợ, thức ăn, theo phong cách người Hoa, kể cả nói tiếng Hoa mà không một chút tự ti mặc cảm. Còn người Việt nam chúng ta với bốn ngàn năm văn hiến không lẽ lại Không Tổ Quốc giữa chợ người sao"

Tôi vẫn nhớ bài học của người Do-thái, sau năm 70 SC, đã bị tan lạc khắp thế giới, không còn Tổ quốc, không còn quê hương. Gần hai ngàn năm sau, 1948, thế giới lại tái xuất hiện một quốc gia Do-thái của một dân Do-thái yêu mến Tổ quốc của họ, nói thứ tiếng Do-thái xa xưa, sống chết với Tổ quốc của họ, bảo vệ truyền thống của Tổ quốc họ, lúc nào họ cũng chào nhau: Năm tới ta về Giê-ru-sa-lem !

Tuyết tan hẳn, tập truyện khép lại. Tôi tự hỏi, phải chăng Tổ quốc của người Việt nam tôi trên đất Mỹ như tuyết mà tôi vừa thấy, còn chăng chỉ còn là những dư vị, vướng trên nón, vương trên áo, bãng lãng trên mặt như vuốt ve an ủi người ly hương, để rồi tan vào lòng đất.

Tổ quốc! Tôi muốn nói với bạn về Tổ quốc Việt nam mình kia.

Mục sư TRẦN THÁI SƠN

27/12/2003

vvnm.vietbao.com