Tôi đi gánh lửa trên rừng
Có hôm lửa táp phừng phừng ngang lưng...!!
Rừng xanh thâm u buồn hiu hắt, chỉ có tiếng lá rơi xào xạc khi nhữngcơn gió thoảng qua.Hay tiếng chim đâu đó trên những tàn cây cổ thụ cao ngất trời.Lâu lâu có tiếng vượn hú dội vào vách núi nghe như tiếng người đi rừng gọi nhau khi lạc đường. Nghe não nùng cả gan ruột...
Một vạt rừng khoảng trăm mét vuông bị tôi và thằng bạn hạ gục không thương tiếc để lấy cây đốt than. Trừ những cây to cả người ôm trở lên thì chừa lại. Còn lại thì không tha cây nào. Sau khi hạ cây là đến công đoạn chặt cây ra từng khúc có chiều dài từ 2-2,5m. Khi ước lượng số cây đã đủ cho lò than thì 2 đứa xúm nhau đào đất làm lò. Dụng cụ đào đất là cái mai, nó vừa hơi giống xà beng, vừa khác xà beng là nó là cái lưỡi làm bằng thép cỡ bàn tay và có lỗ để tra cái cán gỗ dài hơn 1m dùng để xắn đất. Thêm 1 cái xẻng dùng xúc đất. Chỉ có vậy, còn dụng cụ đốn cây như rựa, rìu... thì không tính.
Lò than dài khoảng gần 3m, ngang 1,5m và sâu 50-60 cm. Xung quanh lò, đào 7 ống dẫn khói (không tính miệng lò). Sau đó khoét miệng lò khá rộng để quạt cho lửa bén vô củi. Ống dẫn khói được làm bằng thân cây rỗng ruột lớn độ bắp chân tụi tôi thôi, và cho nó nhô cao hơn mặt đất vài tấc để tránh bị mưa chảy vào làm tắt lò. Thà "tắt lửa lòng" chứ để tắt lửa lò thì hơi mệt. Vì nếu bị tắt lò nửa chừng trong quá trình đốt thì nó cho ra toàn than sống nửa củi, nửa than bán không ai mua.
Đào lò xong, 2 đứa vác cây đã chặt khúc sẵn rồi xếp ngay ngắn vô lò cho đến khi đống cây cao hơn mặt lò khoảng 40 hay 50cm. Tiếp đến là đi chặt cành nhỏ còn nguyên lá xanh đắp lên đống cây. Khi cành lá được đắp kín, chỉ việc lấy xẻng thay phiên nhau xúc đất đổ lên như người ta "đắp mộ cuộc tình" vậy.Tác dụng của việc đắp kín là để khói chỉ có thể thoát ra từ mấy ống thoát khói, để lửa không làm cháy lá cây, rồi sẽ cháy ra ngoài làm sụp lò than và đống cây cháy thành tro là công cốc.
Coi như tạm xong, việc còn lại là mồi lửa ngay miệng hầm rồi chổng đít thổi (hoặc quạt) cho lửa bén vô củi mồi. Khi thấy khói trắng ra đều 7 ống khói thì xúc đất lấp kín miệng lò.
Vậy là coi như hoàn tất công việc. Một lò củi đốt cho đến khi thành than (kể cả công việc hạ cây) hình như khoảng 7-9 ngày (tôi nhớ mang máng vậy).Và cũng còn tùy lò lớn hay nhỏ. Mỗi ngày tôi với nó lên thăm coi lò có bị sụp chỗ nào thì chặt lá cây vá lại rồi đổ đất lên cho kín. Công việc chỉ vậy thôi. Có khi làm lò than khác để gối đầu. Còn không thì chặt củi bó lại và gánh về. Vì làm lò than tốn nhiều sức lực hơn là chặt củi. Khi củi đã cháy hết thành than thì nó xẹp xuống gần ngang bằng miệng lò. Chờ thêm 1 hay 2 ngày cho than nguội. Sau đó chỉ việc khui lò lấy than gánh về.
Mùa mưa thì đỡ, vì bụi than không bay lên mù mịt khi khui lò. Còn vào mùa nắng thì thôi rồi Lượm ơi, vừa khui lò, vừa hít bụi than đã đời con dơi. Đến lúc khạc ra thì nước miếng đặc quánh đen thui lẫn đầy bụi than trong đó. Áo quần thì khỏi cần nhuộm cũng đen thui vì bụi than bám đầy lên đó.
Dụng cụ đựng than là bao nylon loại bao gạo 50kg. Chất than vô bao là cả một nghệ thuật sắp xếp rất khoa học, chứ không phải hốt than rồi liệng đại vô bao thì không được bao nhiêu cục. Công việc này phải tỉ mỉ, than được xếp theo từng lớp ngay ngắn trong bao như cá mòi trong mấy lon đồ hộp vậy. Và không chỉ xếp tới miệng bao, mà phải chất cao hơn cả gang tay.
Xong xuôi, đi chặt dây rừng ràng lại cẩn thận để than khỏi rớt ra ngoài khi gánh đi. Vậy là xong, chỉ việc xỏ đòn gánh quẩy than về nhà.
Xui xẻo thường rơi vào mùa nắng nóng bức. Vì tuy than khá nguội, nhưng có thể vẫn còn sót đâu đó vài cục còn âm ỉ nóng. Khi bị xếp lèn chặt trong bao cộng với cái nóng, cộng thêm ma sát khi di chuyển... Và rồi, có khi đang gánh lơn tơn thì thằng bạn đi sau la lên:
- Ê, bao than của mầy bị xì khói cháy rồi kìa. Gánh chạy lẹ đi, gần tới suối rồi đó!
Vậy là, đang mệt thấy mụ nội, mà phải vừa gánh vừa chạy đặng cho mau tới bờ suối. Đặt gánh than xuống là 2 đứa cởi áo phóng xuống suối túm nước lên dập lửa.
Có bữa tôi gánh đi sau, thấy lửa táp lên từ bao than của nó thì tôi la lên báo cho nó. Nhưng khi trở vai thì nhìn thấy bao than của mình cũng đang xì khói trắng.
Nhớ lại vui thiệt, và cũng gian nan, khổ ải, trần ai khoai củ quá chừng.
Đúng là ăn của rừng rưng rưng nước mắt. Còn mồ hôi thì lênh láng như biển hồ. Chứ không có đẹp tựa như tranh và chỉ nhỏ vài giọt mồ hôi như trong bài hát Biển mặn của nhạc sĩ Trần Thiện Thanh: "... Đẹp tựa trong tranh, gót bùn lầy cho lúa thêm xanh. Trong bao lần quân hành. Tôi qua vùng khô cằn mồ hôi thành biển mặn trên môi".
Hồi nhỏ đọc truyện cổ tích, chỉ thấy người lớn hay người già vô rừng làm tiều phu đốn củi, đốn than... Ai dè, sau 75 thì con nít cũng trầm luân hệt vậy.
Một gánh than giá trị bằng 3 hay 4 gánh củi, nên sau này tụi tôi thích làm than bán có tiền hơn. Vì bán gánh củi thì coi như ngày nào xào ngày đó, chứ không dư tiền mua thêm những thứ cần thiết để xài được dăm bảy ngày như bán than.
Mỗi ngày trôi qua, chúng tôi như đám thú hoang sống chui lủi trong rừng xanh bạt ngàn để gặm nhấm, tàn phá từng chút một trên thân thể mẹ thiên nhiên hào phóng cho đi mà không hề đòi lại bao giờ.
Trước 75 khi còn đi học,chúng tôi được thầy cô dạy yêu thiên nhiên và giữ gìn những gì tổ tiên đã gìn giữ cho đời sau. Chúng tôi ghi tâm khắc cốt những điều nhân bản ấy.Nhưng sau 75, đời sống bị xáo trộn vì thời cuộc. Và rồi, để tồn tại sau khi gần như bị lưu đày không thời hạn, thì chúng tôi buộc lòng "phá sơn lâm" để sinh tồn.
Ngày xưa, lính thú 3 năm trấn thủ lưu đồn với những gian nan, khổ ải nơi vùng rừng núi biên thùy:
"3 năm trấn thủ lưu đồn
Ngày thì canh điếm, tối dồn việc quan.
Chém tre, đẵn gỗ trên ngàn,
Hữu thân, hữu khổ phàn nàn cùng ai!
Miệng ăn măng trúc, măng mai,
Những giang cùng nứa biết ai bạn cùng?
Nước giếng trong, con cá nó vẫy vùng...
Sau 75 chúng tôi không là lính thú nhưng gần như cũng bị lưu đày lên vùng rừng núi xa xôi, cách biệt với nền văn minh nơi thành thị:
3 năm sống bám núi rừng
Ngày thì đốn củi, tối giường sạp cây
Ăn thì cơm độn ngô khoai
Uống ra bờ suối bóng cây soi mình
Nửa khuya đường núi gập ghình
Gian nan ấy chẳng thương tình trẻ thơ
Nước suối trong, con cá nó vật vờ...!!!
Một gánh lửa, một gánh than... cũng là một gánh đời, gánh số phận trẻ thơ của bên thua cả cuộc chiến và bại cả cuộc đời.
Cao Hoàng
Trích Hồi ức kinh tế mới sau 1975
No comments:
Post a Comment