Hư Gan - BS Hồ Ngọc Minh

Theo giấy khai tử chính thức của ca nhạc sĩ George Michael, ông ta chết vì bị suy tim và gan bị nhiễm mỡ (fatty liver). Gan nhiễm mỡ là một trong những lý do làm cho lá gan bị suy yếu.

Trong các cơ phận nội tạng, lá gan là bộ phận khó hư hao nhất vì khả năng hồi phục rất cao. Khi lá gan khỏe mạnh, nó giúp lọc bỏ chất độc trong máu, sản xuất một số men gan giúp cho việc tiêu hoá, biến chế thuốc men, và chống lại nhiễm trùng… Có thể nói, lá gan xem như một người hùng Superman, “Die Hard” vì rất khó bị hư hại. Lá gan chỉ bị “quỵ” khi nào sự hư hao quá lớn và không thể tự tái tạo hay sữa chữa được nữa. Một khi gan bị hư, tính mạng sẽ ở trong tình trạng khẩn cấp. Đa số trường hợp, lá gan bị suy yếu từ từ qua nhiều năm tháng. Tuy nhiên, một vài trường hợp hiếm hoi, lá gan có thể bị suy yếu cấp kỳ trong vòng 48 tiếng, và khó biết kịp thời.

Ngoài lý do gan bị nhiễm mỡ, gan có thể bị suy yếu kinh niên vì:

1. Viêm gan B: Tỉ số bị viêm gan B trong cộng đồng người Việt được ước tính vào khoảng 20%.

2. Viêm gan C: Khoảng 30% người viêm gan C mãn tính có nguy cơ tiến triển thành xơ gan hoặc ung thư gan. Đây là loại siêu vi được giới chuyên môn xem là “sát thủ thầm lặng”. Người bệnh có thể mang virus tới vài chục năm cho đến khi bệnh bùng phát hoặc gây biến chứng xơ gan, ung thư gan thì mới biết mình mắc bệnh.

3. Xơ gan (Cirrhosis): Các tế bào gan bị xơ cứng.

4. Ung thư gan

5. Nghiện rượu, nghiện các loại thuốc ma tuý.

6. Bệnh tăng lượng chất sắt trong máu (Hemochromatosis, là một bệnh di truyền, cơ thể hấp thụ và chứa quá nhiều chất sắt.)

7. Ăn uống bất cẩn.

Hư gan cấp tính cũng có thể xảy ra vì:

1. Ngộ độc thuốc giảm đau Acetaminophen (Tylenol)

2. Viêm gan cấp tính, các loại viêm gan A, B, C nhất là trong trẻ em, khi mới bị nhiễm siêu vi lần đầu.

3. Phản ứng phụ của thuốc, kể cả thuốc dược thảo.

4. Ăn phải nấm độc.

Các triệu chứng báo trước khi lá gan bị suy yếu:

1. Bị mệt mỏi. Đây là triệu chứng thông thường nhất cho các trường hợp hư gan nặng hay nhẹ. Bệnh nhân cảm thấy mệt về cả thể xác lẫn tâm thần. Tuy nhiên, mệt mỏi cũng là triệu chứng chung cho nhiều bệnh khác như tiểu đường, bệnh tim mạch, suy tuyến giáp, ung thư… cho nên dễ bị nhầm lẫn. Vì thế, nên biết thêm các triệu chứng khác, dưới đây.

2. Vàng da. Màu da và tròng trắng của đôi mắt bị nhiễm sắc vàng khi lá gan không hoạt động bình thường vì không thể lọc và biến hoá chất bilirubin, có nguồn gốc từ những tế bào máu già cỗi bị phân hủy.

3. Màu phân và nước tiểu bị thay đổi. Nước tiểu sẽ đậm màu hơn trong khi đó phân sẽ mất màu, trắng như vôi hay đất sét.

4. Bị ngứa ngáy khắp mình vì tăng men gan (liver enzymes).

5. Bị bầm tím. Người bị hư gan thường bị bầm tím dưới da, hay bị chảy máu dễ dàng. Lá gan sản xuất ra những chất protein làm đông máu, cầm máu chảy khi bị thương tích. Tiểu cầu platelets là những mảnh tế bào nhỏ li ti trong máu có nhiệm vụ làm cho máu đông lại. Người bị hư gan thường có lượng tiểu cầu xuống thấp. Thiếu các chất này, người bệnh sẽ chảy máy không cầm lại được.

6. Bị phù thủng. Khi gan không làm việc bình thường, trái thận sẽ bị suy theo, kéo theo tình trạng nước bị ứ đọng trong bụng, trong bắp thịt, trong mỡ và dưới da. Vì nước không chạy về tim được, bàn chân, bắp chân sẽ bị sưng phù.

7. Bị ói mửa, tiêu chảy. Khi lá gan không giải độc được, chất độc sẽ tìm cách thoát ra khỏi cơ thể bằng cách ói ra ở trên, hay tiêu chảy xuống dưới.

8. Sưng lá lách (spleen). Lá lách là nội tạng nằm ở góc trên, phía trái của bụng, ngay dưới bìa xương sườn lồng ngực. Lá lách cũng có phận sự chống lại nhiễm trùng. Trong cơ thể, ba nội tạng: lá gan, lá lách, và trái thận chia sẻ chung một hệ thống mạch máu. Vì thế khi hư lá gan sẽ làm hư luôn hai cơ phận kia.

9. Đau bụng. Khi lá gan hư sẽ làm cho các nội tạng khác trong bụng hư theo.

10. Biếng ăn.

Thật ra gần như 50% trường hợp, bệnh nhân không có một triệu chứng gì rõ rệt cả. Hầu hết chỉ có những triệu chứng rất mơ hồ như mệt mỏi, thiếu năng lực mà thôi. Một khi bệnh nhân đã qua thời kỳ triệu chứng lâm sàng, những hư hại của lá gan đã bước vào thời kỳ nặng. Thí dụ như, cách mạch máu dẫn đến lá gan bị vỡ, chất độc ứ đọng trong máu, trong não, gây ra hôn mê và cuối cùng là tử vong.

Nói riêng về bệnh gan bị nhiễm mỡ, như trong trường hợp ông George Michael, lý do có thể vì nghiện rượu. Một chút mỡ trong lá gan được xem là bình thường, nhưng nếu lượng mỡ chiếm trên 5% sức nặng của lá gan thì kể như đã bị bệnh gan nhiễm mỡ.

Ngoài lý do nghiện rượu, gan nhiễm mỡ có thể do các lý do làm cho hư gan như béo phì, cao cholesterol, tiểu đường, viêm gan, phản ứng phụ của thuốc.

Một vài trường hợp hiếm có, sản phụ mang thai cũng có thể bị gan nhiễm mỡ. Người ta vẫn không hiểu rõ lý do tại sao, nhưng có thể vì thay đổi lượng hormone khi có thai. Đa số trường hợp, em bé có thể phải cho sanh sớm để cứu mạng cả mẹ lẫn con.

Người ta thường nói, “đàn ông có năm bảy lá gan”, nhưng trên thực tế cho dù lá gan thuộc loại “anh không chết đâu em”, nhưng trời cho chỉ có một lá cho mỗi người. Nói chung, phòng bệnh vẫn hơn chữa bệnh. Để tránh hư gan, về cơ bản nên đề phòng hội chứng “Mỡ, Đường, Máu”. Kế đến tránh nghiện rượu, hay tiêu thụ các hoá chất ma túy. Nếu bị bệnh viêm gan B, hay C thì nên theo dõi với bác sĩ để được chữa trị kịp thời.

BS Hồ Ngọc Minh