Đột Quỵ Não - BS Hồ Ngọc Minh

Đột quỵ não còn gọi là tai biến mạch máu não, hay ngắn gọn hơn, tai biến não (stroke, brain attack).

Theo Hội Tim Mạch Hoa Kỳ (American Heart Association), trung bình cứ 40 giây đồng hồ sẽ có một người ở Mỹ bị tai biến não (stroke, brain attack), đa số nạn nhân là phụ nữ. Mỗi năm, tại Mỹ có khoảng 795,000 người bị tai biến não, phụ nữ chiếm đa số với hơn nửa tổng số là 480,000 người. Tai biến não là nguyên nhân gây ra tàn phế nhiều nhất, là lý do gây ra tử vong đứng thứ tư ở Mỹ, thứ nhì cho người Mỹ gốc Á Châu, và cũng đứng thứ nhì trên toàn thế giới, với con số ngày càng gia tăng.

Các số liệu thống kê còn cho biết, tuy chỉ có 2.7% người Mỹ gốc Á Châu bị tai biến não nhưng trong cộng đồng người Việt ở Mỹ, nhất là những người Việt định cư ở Mỹ càng lâu, chế độ ăn uống không được lành mạnh so với người da trắng. Hơn nữa, đa số người Việt không biết gì về các yếu tố nguy cơ và triệu chứng báo động của tai biến não.

Có hai loại đột quỵ não, đột quỵ do nghẽn mạch máu não (ischemic strokes) chiếm 87%, và đột quỵ vì xuất huyết não (hemorrhagic stroke) chiếm 13%. Tương tự như đột quỵ tim, nghẽn mạch máu não gây ra do mạch máu bị nghẽn vì bị đóng vảy (plaque) hay do những cục máu đông làm nghẽn. Trong khi đó xuất huyết não xảy ra khi bị vỡ mạch máu não. Mạch máu bị vỡ khi thành mạch máu bị yếu và phình to ra bất thường gọi là aneurysm, hoặc khi hệ thống mạch máu không được bình thường như nghẽn xe ở giao lộ gọi là arteriovenous malformation. Động cơ gây là hiện tượng vỡ mạch máu não thường là do áp huyết máu cao thấp không bình thường.

Bài viết nầy chú trọng vào loại đột quỵ não do nghẽn mạch máu não, tuy rằng có những triệu chứng và nguy cơ giống nhau giữa hai loại kể trên.

Tương tự như hiện tượng đột quỵ tim do nghẽn động mạch vành tim, nghẽn mạch máu não xảy ra khi vảy đóng trong mạch máu do bị lở loét và chất béo, cholesterol đóng vào. Cũng tương tự như hệ thống mạch vành tim, não bộ được cung cấp máu bởi hai mạch máu chính ở hai bên cổ, gọi là carotid arteries. Khi, một số cục máu đông li ti chạy qua những chỗ hẹp nầy làm cho mạch máy bị tắt nghẽn toàn bộ, hệ quả là tế bào não thiếu oxygen, và bị đột quỵ.

Có hai loại nghẽn mạch máu não. Một, là do máu bị nghẽn tại chỗ gọi là thrombotic stroke, và loại kia là do máu đông từ những nơi khác bị bể ra và chạy đến chỗ hẹp trong mạch máu não, làm nghẽn.

Các yếu tố nguy cơ:

Các yếu tố nguy cơ của tai biến não tương tự như nguy cơ của bệnh nhồi máu, đột quỵ cơ tim (heart attack). Một nghiên cứu năm 2009 của Bác Sĩ Tùng Nguyễn về cộng đồng người Việt ở Santa Clara, cho thấy người Việt có những khuyết điểm như sau:

1. Hút thuốc lá: Trung bình cứ 3 người đàn ông Việt Nam ở Mỹ, có 1 người hút thuốc lá, và trong gia đình những người này, đa số phụ nữ và trẻ em phải hửi khói thuốc, rất độc hại.

2. Hội chứng “Mỡ, Đường, Máu”: Tuy người Mỹ gốc Việt ít bị béo phì hơn người bản xứ, nhưng tỉ số bị cao mỡ, cao đường, và cao máu ngang ngữa với người da trắng, chiếm khoảng 22%. Có nghĩa là, người Việt tuy có sức nặng lý tưởng, chưa chắc đã “khỏe mạnh” hơn người của các sắc dân khác, và có nguy cơ bị bệnh tim mạch rất cao.

3. Người Việt ở Mỹ ít vận động so với người bản xứ: Hơn 60% người Việt không tập thể dục, thể thao thường xuyên, và chỉ có 16.7% hội đủ tiêu chuẩn “khỏe vì nước” (physically fit).

4. Ăn uống thiếu lành mạnh: Người Việt ở Mỹ càng lâu, càng nói tiếng Anh giỏi, càng ăn uống tệ hơn người bản xứ: ít rau cải và trái cây; nhiều mỡ, đường, muối.

Ngoài ra, một số nguy cơ chung khác gồm có:

1. Trên 55 tuổi, nguy cơ tăng dần theo tuổi tác.

2. 15% người có chứng bệnh Rung tâm nhĩ (Atrial fibrillation) cũng bị tăng nguy cơ tai biến não.

3. Đã từng bị đột quỵ não nhỏ ngắn hạn (transient ischemic attack, mini stroke). Triệu chứng của đột quỵ ngắn hạn (TIA stroke) tương tự như bị đột quỵ não nhưng thường biến mất sau 5 phút. Khoảng 33% bệnh nhân đã từng bị đột quỵ ngắn hạn sẽ bị đột quỵ não trong vòng một năm.

Hạn chế các loại thức ăn chứa nhiều muối, đường và mỡ xấu cũng là cách để tránh đột quỵ não (Hình minh họa: Getty Images)

Những dấu hiệu của tai biến não:

Tai biến mạch máu não xảy ra khi một cục máu đông làm tắt nghẽn một động mạch nhỏ trong não, hay khi một mạch máu não bị vỡ; não bị thiếu máu, thiếu oxygen, các tế bào thần kinh sẽ chết và thương vong sẽ xảy ra, làm ảnh hưởng các chức năng như nói, vận động, và trí nhớ.

Vì khả năng cứu chữa và hồi phục chỉ có vài giờ đồng hồ, một khi tai biến xảy ra, chúng ta cần biết và phát hiện kịp thời những dấu hiệu của tai biến não. Bạn phải gọi ngay 9-1-1 khi người thân có những triệu chứng đáng nghi ngờ cho dù đa số nạn nhân sẽ phủ nhận là mình đang bị tai biến não:

1. Mặt bị méo, xệ xuống một bên và tê cứng. Hãy bảo người có triệu chứng đáng quan ngại nở một nụ cười, nếu không cười được hay nụ cười bị méo, người này rất có thể đang bị tai biến não.

2. Một cánh tay bị yếu và tê đi. Hãy bảo nạn nhân dở cả hai cánh tay lên khỏi đầu và để ý một cánh tay bị lệch hoặc xuội xuống.

3. Phát âm không rõ, nói ngọng nghịu, hay không phát âm được. Hãy bảo nạn nhân lập lại vài câu nói đơn giản.

Trong trường hợp chính bạn có những yếu tố nguy cơ, nên để ý những triệu chứng bất thường sau đây:

1. Thấy tê cứng và bại xụi một bên mặt, tay, chân.

2. Thấy rối loạn, không biết mình đang suy nghĩ gì, không biết mình đang ở đâu, làm gì, không tìm ra từ ngữ để phát biểu ý kiến, không hiểu những gì người khác nói với mình.

3. Nhìn không rõ một cách đột ngột. Thị giác bỗng dưng mờ, lòa đi.

4. Mất thăng bằng, thấy chóng mặt, đi đứng không vững như người say rượu.

5. Nhức đầu đột ngột, hoặc cảm thấy sức ép trong đầu tăng cao.

Chữa trị:

Một khi bị đột quỵ não, mỗi một giây phút đồng hồ ảnh hưởng đến khả năng cứu chữa và phục hồi. Tế bào não chỉ cần thiếu oxygen trong vòng vài phút là đã chết hoặc hư hại trầm trọng. Một khi bệnh nhân bị đột quỵ não, cần gọi cấp cứu 9-1-1 ngay để đưa đến bệnh viện. Nhắc lại một lần nữa, khả năng cứu chữa và phục hồi càng cao, nếu nạn nhân được đưa đến bệnh viện càng sớm, dưới 3 tiếng đồng hồ.

1. Bệnh nhân sẽ được cho thuốc để làm tan chỗ máu đông, gọi là tissue plasminogen activator (tPA). Thuốc nầy phải được truyền qua mạch máu trong vòng 4 tiếng từ khi bị đột quỵ. Dĩ nhiên, càng sớm thì khả năng phục hồi càng cao.

2. Giải phẫu để thông chỗ nghẽn tương tự như thông mạch máu tim, trong vòng 6 tiếng đồng hồ.

Phòng chống tai biến mạch máu não:

Trước hết, các yếu tố nguy cơ trên đây cần phải điều chỉnh ngay. Tóm tắt, bạn có thể giảm thiểu nguy cơ bị tai biến não bằng những cải thiện rất đơn giản như ăn uống điều độ hơn và năng vận động, vì “ngồi nhiều, chết sớm”. Nên tập thể dục tối thiểu 30 phút, 3 lần một tuần; tốt nhất là tập đi bộ 10,000 bước mỗi ngày. Cử muối nếu áp suất máu bị nhạy cảm với muối. Nên ăn thực phẩm tươi, hạn chế tối đa các loại đồ ăn đóng hộp, “junk food” như các loại “chip” đóng bì có chứa nhiều muối và đường và mỡ xấu.

Tóm lại, bệnh tai biến mạch máu não và các bệnh tim mạch đang trên đà tăng cao trong tiến trình hội nhập của người Việt vào cộng đồng Mỹ. Trong khi tỉ số tử vong vì tai biến não tụt dần trong người da trắng, lại tăng cao trong cộng đồng người châu Á. Xin đừng để nguy cơ ấy vượt quá cao, quá trễ trong cộng đồng người Việt ở Mỹ.

BS. Hồ Ngọc Minh