Những Con Mắt Buồn Phiền - Thái Công Tụng

1 Nhập đề

      Xin mượn lời ca trong một bài hát nọ làm tựa đề cho bài viết. Đôi mắt là cửa sổ của linh hồn và những con mắt buồn phiền cũng là phản ánh tâm trạng lo âu, buồn bực, trăn trở của con người . Thực vậy, khổ đau luôn luôn là một vấn nạn muôn kiếp.

Bài thơ sau đây của Alfred de Musset cũng văng vẳng hai câu:

'L'homme est un apprenti, la douleur est son maitre,

Et nul ne se connait tant qu'on n'a pas souffert'.

Sự khổ đau nếu ta không có, Biết thân ta thật khó muôn bề,

Ta là người thợ học nghề, Có đau mới biết rõ về thân ta.

Suy rộng ra, nhà văn hào Dostoyevsky gọi Sự Sống, Đau Khổ và Sự Chết là những 'vấn nạn muôn thuở' mà con người khó tháo gỡ một cách trọn vẹn.

Truyện Kiều cũng có câu :

Đau đớn thay, phận đàn bà

Lời rằng bạc mệnh cũng là lời chung

Hoặc những vần thơ nói về tính chất vô thường, bất định của đời người như :

-Kiếp hồng nhan có mong manh

-Phận sao phận bạc như vôi

Cũng đành nuớc chảy, hoa trôi lỡ làng

2. Stress ngoài đời, trong nhà, trong trường, trong sở làm

   Ngày nay, hiện tượng stress hoặc căng thẳng tâm thần có mặt trong mọi nơi: trong sở làm, trong học đường, ngoài đường phố, nếu so sánh với đời xưa . Tại sao ?

Môi trường sống bị thay đổi qúa nhanh ảnh hưởng đến điều kiện sống; điều kiện sống dẫn đến thay đổi về tập quán sống, lối sống nên con người không thích nghi kịp với các biến đổi xung quanh sinh ra mất cân bằng về tâm lí . Hiện nay, tình trạng Stress càng ngày càng xâm phạm đến nhiều lãnh vực và với mọi lứa tuổi nên trường học, xí nghiệp luôn luôn có counseling trong các Trung tâm tư vấn tâm lý. Bệnh viện nào cũng có Trung Tâm Sức khoẻ tâm thần (Santé Mentale).

Người trẻ dễ bị stress hơn người già vì đi học phải học nhiều, luyện thi, bị áp lực cha mẹ, ra trường, chạy nộp đơn xin việc làm, vào sở thì lu bu công việc, đua tranh, về nhà nếu có con cái thì lại dạy học cho chúng.

Môi trường xã hội cũng vậy: nạn nhân mãn, gây ra phá hủy môi trường, tạo mọi loại ô nhiễm từ ô nhiễm nưóc đến ô nhiễm tiếng động với xe cộ ngổn ngang, ô nhiễm bụi bặm gây ra dị ứng, hắt hơi. Sự toàn cầu hoá, khu vực hoá kéo theo sự cạnh tranh; con người trong nền kinh tế thị trường phải bôn ba để dành thị trường.

Môi trường gia đình : sự sa sút của đạo đức gia đình và đạo đức xã hội có tác động mạnh đến giới trẻ như li thân, li dị, bạo hành và điều đó cũng ảnh hưởng đến tâm hồn các em.

Và các loại môi trường như trên của thời đại ngày nay đã tác động mạnh mẽ trên tâm lí con người, gây ra stress và stress là một kiểu phản ứng tâm lý và cơ thể để mong lập lại một sự quân bình trong cơ thể và nội tâm trước một tác động của môi trường.

Và cứ thế, lâu dần các stress ở trạng thái tiềm ẩn, chìm sâu trong tâm thức như ở dưới phần ngầm của băng sơn trên biển, trôi lờ lững. Stress dễ xảy ra khi con người cố kềm hãm không để thể hiện ra ngoài những ý nghĩ, mong muốn và tình cảm của bản thân nhưng đến một lúc nào đó có một chấn thương tâm lý, một sự cố như thất nghiệp, người thân chết, li dị v.v thì bệnh trầm nhược (depression) sẽ phát hiện. Trầm nhược hiện ra dưới nhiều hình thức và có thể nêu ra đây các triệu chứng:

Về mặt tư tưởng: thiếu tập trung, khó nhớ, mau quên, muốn tự vẫn

Về mặt thể chất: biếng ăn, mất ngủ liên miên, cơ thể mệt mỏi, suy nhược, uể oải

Về mặt tình cảm: buồn rầu, trăn trở, trống vắng, lo âu, chán nản

Về mặt hành vi : không muốn trò chuyện với ai, nói không đầu đuôi, ngồi trầm ngâm, nhìn mọi sự vật với một màu sắc ảm đạm và thê lương : ' người buồn cảnh có vui đâu bao giờ '

Và cứ mỗi trạng thái tâm lý (buồn, giận, ghét, thương ..) lại tương ứng với mỗi trạng thái sinh lí khác nhau trong não bộ . Khi stress kéo dài lâu, cơ thể sẽ suy yếu vì khi lo âu, não bộ với hàng tỷ neuron sẽ hoạt động sai lạc không bình thường và trở nên rối loạn.

Theo Aaron Beck, một nhà tâm thần học nổi tiếng, không phải cái thực tại làm cho mình bị trầm nhược, mà chính là cái nhận định, cái giải thích về cái thực tại đó mới làm ta bị trầm nhược. Và chính cái nhận thức đó lại bị ảnh hưởng bởi các định kiến cơ bản nhưng sai lầm như: đời người dễ qúa, ta không thể thất bại, thế nào mình cũng thi đậu với hạng cao, ta không bao giờ làm sai v.v., do đó một khi gặp cảnh ngộ éo le (thất nghiệp, tình phụ, lổ lã làm ăn ..) thì tâm hồn dễ bị chấn thương, đưa đến trầm nhược.

Trong thi phẩm Chinh phụ ngâm, có đoạn thơ nói về nỗi buồn của người thiếu phụ:

Trời hôm tựa bóng ngẩn ngơ

Trăng khuya nương gối bơ phờ tóc mai

Há như ai hồn say bóng lẫn

Bỗng thơ thơ , thân thẩn như không

Cái 'thơ thơ thẩn thẩn như không' đó chính là dấu hiệu của trầm nhược, cùng với :

'mặt biếng tô, miệng càng biếng nói

Sớm lại chiều ròi rõi nương song'

Có 3 yếu tố ảnh hưởng lẫn nhau trong qúa trình trầm nhược:

Yếu tố sinh học trong đó có phần di truyền

Yếu tố tâm lý như cảm xúc, nhận thức, tri giác, tuệ căn

Yếu tố xã hội như thất nghiệp, làm ăn thua lỗ, gia đình có người thân chết hay như nàng chinh phụ chờ chồng như nói ở đoạn thơ trên .

Chỉ cần một trong những yếu tố đó bị ảnh hưởng cũng kéo theo các ảnh hưởng kia

Sau đây là mô hình sinh-tâm-xã (modèle biopsychosocial) của trầm nhược, cho thấy sự tương quan chặt chẽ và thường trực của các yếu tố nói trên.

3 Xin cấy lại niềm tin.

    Niềm tin là một thứ ciment tinh thần nối kết mọi phần tử trong xã hội . Do đó trong Nho giáo có nhân, nghĩa, lễ, trí, tín. Chữ Tín là một trong 5 yếu tố căn bản. Không có niềm tin, mọi tổ chức đoàn thể sẽ trở thành giả tạo, phù phiếm . Trong gia đình, cha mẹ cãi cọ nhau thì hỏi con cái tin vào ai ? Trong đời sống lứa đôi, khi vợ chồng lừa dối nhau để không tin nhau nữa là sẽ đổ vở. Với niềm tin tôn giáo, ta tìm được ý nghĩa của cuộc sống. Ánh sáng niềm tin là yêu thương phục vụ tha nhân. Khi con người biết quên mình, sống cho người khác thì con người sẽ tìm thấy Lý Tưởng và Ý Nghĩa cho cuộc sống.

Trong cuộc sống xô bồ hiện nay, con người dễ vấp váp nhiều tình huống khó xử, dễ sinh trầm nhược. Trầm nhược cắt ngang mọi lứa tuổi ( già, trẻ); mọi giai cấp (giàu, nghèo); mọi nơi chốn ( thôn quê, thành thị)

Ngày nay, nhiều phương pháp trị liệu để hoá giải stress như:

động vật trị liệu: nuôi mèo, chim, chó trong nhà;

âm nhạc trị liệu : nghe âm nhạc êm dịu, nhạc Thiền;

hoa kiểng trị liệu: trồng hoa và ngắm hoa..

Tuy nhiên, các phương pháp trên chỉ mới là đề cập đến phần trên của băng sơn. Một biến cố lớn gây ra nhiều mối khổ tâm, không chỉ vì tình trạng hiện hữu mà lắm khi khuấy dậy lên nhiều mối đau khổ mặc cảm đã qua nhưng còn ẩn náu tiềm tàng trong vô thức tức phần chìm của băng sơn. Do đó, chỉ có tôn giáo mới đặc biệt giúp về mặt tâm lý: cầu nguyện mãnh liệt, tin tưởng vào một sợi giây vô hình nối mình với một mãnh lực tối cao như Phật Thế tôn, Phật Bà Quan Âm v.v. .

Ta thưòng nghe danh từ kép Đau Khổ . Đau như đau đầu, đau bụng, đau ruột, đau khớp, nhưng cái Đau kéo theo cái Khổ như buồn bực, uất cảm, chán nản. Vào bệnh viện, bác sĩ chữa cho cái Đau, nhưng không chữa cho cái Khổ mà hai cái này lại liên quan với nhau vì nếu giảm đi cái Khổ (do thời cuộc, do gia đình xáo trộn, do thất nghiệp..) thì cái Đau cũng thuyên giảm đi . Đau là thuộc về thân thể, Khổ là thuộc về tâm lý . Có bệnh đau ít, khổ nhiều; có bệnh khổ ít, đau nhiều.

Trong truyện Kiều, ta thấy nàng Kiều khổ nhiều vì buồn, vì trăn trở, vì băn khoăn, vì nhớ nhà:

Nhớ cha mẹ:

Xót thay huyên cỗi, xuân già,

Tấm lòng thương nhớ biết là có nguôi

Trăn trở trong lúc tưởng nhớ người yêu :

Nhớ lời nguyện ước ba sinh

Xa xôi ai có thấu tình chăng ai ?

Tuy nhiên , nhờ tôn giáo. Khi con người bị khổ thì:

Cầu nguyện làm tăng sức mạnh tâm lý, tìm lại nguồn vui trong tôn giáo và sức mạnh tinh thần để dễ đối phó với các nghịch cảnh, giúp khả năng hồi phục nhanh hơn. 'Xưa nay nhân định thắng thiên cũng nhiều'

.Cầu nguyện mãnh liệt làm thay đổi hoá học của não bộ, kích hoạt các neurone, tăng cường hệ thống miễn dịch.

4. Kết luận

     Một câu tục ngữ Tây phương có nói: 'Ngày nào còn sự sống, ngày ấy còn hi vọng' (Tant qu' il y a de la vie, il y a de l'espoir). Hình như nói ngược lại cũng thấy đúng: ngày nào còn hi vọng, ngày ấy còn có sự sống.

Cuộc sống đầy biến động hiện nay làm rối loạn đồng hồ sinh học của con người, gây ra nhiều rối nhiễu tâm lý. Như vậy, dưỡng tâm bằng nhiều phương pháp, trong đó cầu nguyện trong tĩnh lặng, trong thiền định giúp con người xử lý stress (stress management) hiệu qủa hơn .

    Thực vậy, khi ta cầu nguyện sâu dày, các bệnh trầm nhược có cơ giảm bớt, có thể vì kháng thể trong người nhiều hơn, chống chọi với bệnh tật dễ hơn. Cầu nguyện sâu dày giúp ta quán chiếu nội tâm, biết mình là ai, biết mình cảm xúc cái gì, biết mình cảm nhận ra sao, rèn luyện tâm tính cho vững chắc trước cuộc đời đầy cung bậc yêu thương hờn giận để phá bỏ các sai lạc tư duy vì các sai lạc tư duy (false beliefs) sẽ làm cho trầm nhược nặng hơn.

Và trên một bình diện rộng hơn, trong một thế giới nhiều bất trắc đau thương với bao người nghèo khổ, ta hãy, mỗi ngày như mọi ngày, thành tâm cầu nguyện trong tĩnh lặng không những cho bản thân mà còn cho những người xung quanh ta.

     Ước gì ta có thể:

Làm một con tàu cho những ai đang phải vượt qua biển cả,

Làm một nhịp cầu cho những ai phải vượt qua sông,

Làm một ngọn đèn cho những ai cần ánh sáng,

Làm nơi nương tựa cho những ai cần chốn trú ẩn,

Làm người nô bộc khiêm tốn cho những ai trong tình trạng khốn quẩn.

 

Thái Công Tụng