Ngày Sinh Của Chúa - John Phạm Quang Long

 

Mỗi năm, khi mùa Giáng sinh đến gần, một câu hỏi quen thuộc lại xuất hiện: Chúa Giêsu thực sự được sinh ra vào ngày nào?

Đối với nhiều người, câu trả lời dường như hiển nhiên: ngày 25 tháng 12.

Nhưng sự thật lịch sử và thần học lại phức tạp hơn — và thú vị hơn — nhiều so với một ngày được khoanh tròn trên lịch.

Điều đáng chú ý trước hết là: Giáo hội Công giáo chưa bao giờ tuyên bố cách tín điều rằng Chúa Giêsu Kitô được sinh ra vào ngày 25 tháng 12, cũng như giáo hội Đông phương không khẳng định cách dứt khoát ngày 6 hoặc 7 tháng Giêng. Những ngày này là ngày cử hành phụng vụ, chứ không phải kết luận lịch sử tuyệt đối. Sự phân biệt ấy thường bị bỏ qua trong các tranh luận hiện đại, vốn hay nhầm lẫn giữa đức tin và niên đại chính xác.

1. Một mối quan tâm không cấp thiết đối với Kitô giáo sơ khai

Thật ra, các Kitô hữu thời đầu không đặc biệt bận tâm đến ngày sinh của Chúa Giêsu. Trọng tâm của đức tin ban đầu không nằm ở khi nào ngài sinh ra, mà ở việc ngài đã sinh ra, đã chết và đã sống lại. Phục sinh, chứ không phải giáng sinh, mới là trung tâm thần học của Hội thánh sơ khai.

Điều này giải thích vì sao các giáo phụ không đồng thuận về ngày sinh của Chúa. Thánh Hippolytus thành Rôma và thánh Augustinô cho rằng Chúa Giêsu sinh ngày 25 tháng 12. Trong khi đó, thánh Epiphanius thành Salamis lại đặt biến cố này vào khoảng ngày 6 tháng 1. Những khác biệt ấy không gây khủng hoảng đức tin, bởi Giáo hội chưa bao giờ xem ngày sinh chính xác là điều cốt yếu của mạc khải.

2. Kinh thánh không cho ngày, nhưng cho những manh mối

Kinh thánh không cung cấp một ngày sinh rõ ràng, nhưng nó để lại những dấu chỉ đủ để suy luận một khung thời gian hợp lý. Tin mừng Luca, với sự cẩn trọng lịch sử đặc trưng, cho biết ông Dacaria thuộc ban tế lễ Abia — một trong hai mươi bốn ban phục vụ luân phiên tại đền thờ Giêrusalem (Lc 1,5).

Sau khi hoàn tất thời gian phục vụ và trở về nhà, vợ ông là bà Êlisabét thụ thai Gioan tẩy giả. Sáu tháng sau, sứ thần Gabriel truyền tin cho Đức Maria về việc thụ thai Chúa Giêsu (Lc 1,26). Chuỗi sự kiện này cho phép các nhà nghiên cứu ước tính rằng Chúa Giêsu có thể được sinh ra vào khoảng cuối tháng 12 đến đầu năm sau, có thể kéo dài sang tháng 1 hoặc tháng 2.

Những tính toán này không nhằm xác định một ngày chắc chắn, nhưng cho thấy truyền thống Giáng sinh mùa đông không hoàn toàn thiếu cơ sở Kinh thánh, như một số phê phán hiện đại thường ám chỉ.

3. Cáo buộc “ngoại giáo hóa” và vấn đề bằng chứng

Một lập luận phổ biến — đặc biệt trong các truyền thống Tin lành — cho rằng ngày 25 tháng 12 được chọn để thay thế các lễ hội ngoại giáo như Saturnalia hay Sol Invictus. Tuy nhiên, khi xem xét kỹ, lập luận này tỏ ra yếu hơn vẻ bề ngoài của nó.

Saturnalia kết thúc vào ngày 23 tháng 12, không trùng với ngày 25. Còn Sol Invictus, dù được hoàng đế Aurelian quảng bá vào thế kỷ thứ ba, không phải là lễ hội thường niên cố định vào ngày 25 tháng 12, và không có bằng chứng lịch sử cho thấy nó được thiết lập nhằm đối trọng với Kitô giáo — hay ngược lại.

Quan trọng hơn: nếu các Kitô hữu sơ khai chủ ý “đánh chiếm” một lễ hội ngoại giáo, điều đó hẳn đã được ghi lại, đặc biệt bởi các giáo phụ vốn không ngần ngại tranh luận và phê phán văn hóa ngoại giáo. Nhưng hồ sơ lịch sử lại im lặng đáng kể về một chiến lược như vậy.

4. Ánh sáng giữa mùa đông

Điều không thể phủ nhận là cả ngày 25 tháng 12 lẫn ngày 6 tháng 1 đều gắn với thời điểm đông chí — khi bóng tối đạt đến cực điểm và ánh sáng bắt đầu gia tăng. Trong khung biểu tượng Kinh thánh, điều này mang ý nghĩa thần học sâu sắc: Chúa Kitô là ánh sáng bước vào thế gian đang chìm trong bóng tối.

Ở đây, phụng vụ không tìm cách cung cấp một dữ kiện khoa học, mà diễn tả một chân lý thiêng liêng bằng ngôn ngữ của thời gian và biểu tượng. Ngày tháng trở thành phương tiện để nói về mầu nhiệm, chứ không phải để khép kín mầu nhiệm trong con số.

5. Điều quan trọng hơn ngày tháng

Cuối cùng, câu hỏi “Chúa Giêsu sinh ngày nào?” tuy hấp dẫn về mặt lịch sử, nhưng không phải là trọng tâm của đức tin Kitô giáo. Điều trung tâm — và không thay đổi — là khẳng định này: Ngôi Lời đã làm người. Thiên Chúa đã bước vào lịch sử. Ánh sáng đã chiếu soi bóng tối.

Ngày được chọn để cử hành có thể mang tính biểu tượng, truyền thống, hoặc suy luận lịch sử. Nhưng điều được cử hành thì vượt xa mọi tranh luận về lịch: đó là niềm tin rằng Thiên Chúa đã sinh ra trong thời gian để con người được sinh ra cho vĩnh cửu.

Và trong ý nghĩa đó, Giáng sinh không phụ thuộc vào một ngày chính xác, mà vào một sự thật đã làm thay đổi lịch sử — và vẫn tiếp tục làm thay đổi những ai sẵn sàng đón nhận ánh sáng ấy.

John Phạm Quang Long