Lời giới thiệu
Bác Sĩ
Hồ Ngọc Minh được biết trong cộng đồng người Việt nhiều năm qua với
chuyên khoa về hiếm muộn, vô sinh, và lựa chọn trai gái theo ý muốn. Ông đã từng
làm nghiên cứu về bệnh hiếm muộn, và các bệnh ung thư của phụ nữ tại National
Cancer Institute trực thuộc National Institutes of Health. Bác Sĩ Minh là Board
Certified về Obstertrics, Gynecology và Reproductive Endocrinology Infertility.
********
1.
X-rays (X-quang) là gì?
Để hiểu “X-quang” là gì, trước hết hãy tìm hiểu khái niệm về
“Sóng điện từ trường” (“electromagnetic wave, electromagnetic radiation”).
Chung quanh chúng ta luôn luôn hiện hữu một không gian năng lượng
dưới dạng điện từ trường, trong đó ánh sánh mặt trời, hay ánh sáng mà chúng ta
thấy được cũng chỉ là một dạng sóng điện từ trường. Có nhiều loại sóng từ trường,
từ yếu đến mạnh theo thứ tự, gồm có: sóng “Radio,” sóng “Microwaves,” sóng hồng
ngoại (“Infared, IR” dùng trong các “Remote controls”), ánh sáng thường, tia cực
tím còn gọi là tia tử ngoại (“Ultraviolet light, UV”), tia “X-quang,” và cuối
cùng là “Gamma-rays.” Như thế chỉ có 3 loại sóng mạnh hơn là ánh sáng thường.
Sóng càng mạnh, độ “xuyên thủng” qua tế bào càng nhiều. Ba tia X-rays, UV, và
Gamma đều được sử dụng trong y học để truy tầm hay chữa bệnh. Trong khi đó, từ
ánh sáng thường trở xuống, khi đụng vật cản, phần lớn sẽ bị phản chiếu và ít ảnh
hưởng đến cấu trúc hay làm hư hại vật thể bên trong. Tôi nói “phần lớn” ở đây
vì sóng có thể tồn tại dưới dạng sóng (“wave”), năng lượng (“energy”), và vật
chất (“matter”), vì thế năng lượng có khi một phần bị hấp thụ mà không phản chiếu
trở ra. Có thể hiểu, cơ thể chúng ta, có lúc hiện hữu chỉ là một khối lượng
sóng và năng lượng trong không gian điện từ trường.
X-rays
được khám phá năm 1895 bởi một giáo sư vật lý người Đức tên Wilhelm Conrad
Röentgen. Một công dụng thường dùng của X-rays là để “chụp hình quang tuyến,”
tuy nhiên X-rays còn dùng để trị ung thư và để dò tìm các thiên thể trong ngành
thiên văn (“cosmos”). X-rays còn được dùng để dò tìm hàng lậu, vũ khí...
2. CT
Scan là gì?
“CT Scan” còn gọi là “CAT Scan,” viết tắt của hai chữ “Computed
Tomography,” được phát minh năm 1967 bởi một kỹ sư người Anh tên là Godfrey
Hounsfield.
CT cho
ta thấy hình chụp của cơ thể theo dạng mặt cắt, một khối 3 chiều, thể hiện trên
những mặt phẳng hai chiều. Mỗi một hình ảnh là tập hợp bởi nhiều tia “X-rays,”
bắn đi từ nhiều hướng khác nhau vòng quanh cơ thể. Khi chụp hình bằng “X-rays” thường,
tia sáng bắn đi một chiều nên hình ảnh chồng lên nhau. Thí dụ chụp hình phổi,
ta thấy cả tim phổi xương sườn chồng lên nhau làm cho khó thấy rõ chỗ bị bệnh.
“CT Scan” dùng “computer” để tổng hợp hình “X-rays” từ nhiều góc độ khác nhau,
để có thể để tạo ra hình chụp rõ ràng, giống như cơ thể được cắt ngang từng lát
mỏng như những lát chanh trong dĩa bò tái chanh!
3.
MRI là gì?
Một hạn
chế của “X-rays” là nó xuyên qua cơ thể và mang theo phóng xạ (“Radiation”) vì
thế ngày nay MRI có nhiều lợi thế hơn. MRI viết tắt của ba chữ “Magnetic
Resonance Imaging.” MRI được sáng chế bởi Paul C. Lauterbur vào năm 1971, nhưng
kỹ thuật không được hoàn thiện mãi cho đến những năm 1990’s. Nguyên tắc của MRI
là tạo ra một từ trường chung quanh phần cơ thể muốn chụp hình. Vì trong cơ thể
chúng ta hầu hết là nước, mà phân tử nước có chứa nguyên tử “Hygrogen” mang điện
cực dương, còn gọi là “Proton.” Khi bị kích động bởi từ trường, những hạt
“Proton” như bị “sắp hàng lại” và rung lên, phát ra sóng “radio.” Máy
“computer” sẽ ghi nhận sóng “radio” nầy thành hình ảnh.
Như vậy,
chung chung, MRI an toàn, và kỹ thuật càng ngày càng tiến bộ, độ chính xác nhiều
hơn là CT.
4.
PET Scan là gì?
“PET
Scan” là chữ viết tắt của “Positron Emission Tomography.”
“PET Scan”
là một thử nghiệm dùng chất phóng xạ để truy tầm những dấu hiệu bất bình thường
trong cơ thể, hầu hết là truy tầm bệnh ung thư hay ung thư di căn. Tuỳ theo trường
hợp, bệnh nhân sẽ được tiêm, uống, hay hít thở hơi có chất phóng xạ, gọi là
“Radiotracer.” Nguyên tắc là, các tế bào bất thường, như ung thư chẳng hạn, thường
tụ tập thành khối u, và sử dụng nhiều máu, nhiều “Oxigen,” ăn nhiều đường, tiêu
hoá và sanh sản nhanh hơn tế bào thường. Như thể nhờ vào chất phóng xạ, những
chỗ bất thường nầy sẽ hiện lên hình bất thường ở những tụ điểm. “PET Scan” thường
kết hợp với CT hay MRI, vì hai thử nghiệm trên chỉ phát hiện hình ảnh, thí dụ
khối u chẳng hạn, trong khi đó PET sẽ cho biết khối u đó là ung thư hay không.
5. Siêu âm, Ultrasound là gì?
“Ultrasound,”
còn gọi là “Sonogram,” là thử nghiệm dùng sóng âm thanh, siêu âm để tạo ra hình
ảnh. Tương tự như sóng “Radar” mà các loài dơi dùng để định hướng, hay ứng dụng
dò tìm tàu ngầm, tìm máy bay cho trạm không lưu, hay tìm cá cho dân đi câu! Thiết
bị phát âm thanh sẽ bắn ra sóng âm thanh, khi đụng vật thể muốn dò tìm sẽ dội lại
tạo ra hình ảnh. Trong nghề cấy thai nhân tạo của tôi, máy siêu âm là con mắt
thứ ba của tôi mỗi ngày. Nhiều bệnh nhân hỏi tôi có an toàn không. Xin trả lời
là rất an toàn, vì nó chỉ là sóng âm thanh, không có phóng xạ gì cả. Chỉ là âm thanh
mà chỉ có loài dơi hay những chú chó có thể nghe được mà thôi.
6. Mức
độ an toàn của các thử nghiệm?
Như thế,
MRI và “Sonogram” có lẽ an toàn nhất vì chẳng dính dáng gì tới phóng xạ
(“Radiation”) gì cả. “Millisievert” (mSv) là đơn vị để đo độ phóng xạ. Mỗi năm,
trung bình mỗi người chúng ta chịu độ phóng xa là 3 mSv từ môi trường xung
quanh. Trong một chuyến bay 5 tiếng từ Los Angeles qua New York, mỗi hành khách
sẽ bị nhiễm phóng xa khoảng 0 Đến 0.03 mSv. Trung bình chụp hình “X-rays,” tuỳ
theo bộ phận của cơ thể, độ nhiễm phóng xạ từ 0.001 mSv cho đến 1.5 mSv. Thí
dụ chụp hình ngực “Mammogram” là 0.4 mSv và chụp hình phổi là 0.1 mSv, độ nhiễm
ít hơn là một ngày phơi nắng ngoài biển! Trong khi đó, “CT Scan,” độ nhiễm
phóng xạ từ 2 dến 20 mSv. Còn, mỗi “PET Scan,” sẽ gây ra phóng xạ khoảng 25
mSv.
So ra
thì độ nhiễm phóng xạ của các phương pháp chụp hình cũng không đến nỗi nào, vì
lâu lâu mới chụp một lần, và nếu cần là chuyện phải làm mà thôi. Nhờ vào những
phát minh này mà y khoa có thể dò tìm và chữa trị bệnh mau chóng.
7. Rủi Ro Nhiễm Phóng Xạ Khi Làm CT Scan
Chúng ta nên thận trọng khi quyết định đi làm “CT Scan” vì rủi
ro bị nhiễm phóng xạ hết sức nguy hiểm.
BỆNH
NHÂN BỊ TIA PHÓNG XẠ GÂY HẠI trong một số khám nghiệm y khoa là điều rõ ràng.
Tuy nhiên, để bệnh nhân tiếp xúc với tia phóng xạ bao nhiêu thì mới gọi là nguy
hiểm?
Các cuộc nghiên cứu mới đây đưa ra lời báo động cho rằng thủ tục làm “CT Scan” được dùng ngày càng nhiều lúc gần đây, đưa đến nhiều nguy hiểm cho bệnh nhân. Như đã trình bày, “CT Scan” là viết tắt của chữ “Computed Tomography” nghĩa là kỹ thuật chụp hình các bộ phận bên trong cơ thể con người. Đôi khi còn gọi là “Imaging” hay “Nội soi.” Bác sĩ thường dùng phương pháp này để chẩn đoán bệnh. “CT Scan” được sử dụng để tìm đủ mọi loại bệnh từ nơi nào nhiễm trùng, té ngã vỡ sọ, hay tìm bệnh ung thư.
Bác sĩ
Rebecca Smith-Bindman, ở bệnh viện UC San Francisco, và nhóm chuyên viên của bà
vừa mới đưa ra một phúc trình nghiên cứu cho biết họ tỏ ý lo ngại vì phương
pháp “CT Scan” được dùng khá nhiều lúc gần đây, tăng gấp ba lần kể từ năm 1996
cho đến nay. Bản phúc trình nghiên cứu nói rằng kỹ thuật “CT Scan” phóng ra nhiều
chất phóng xạ (“Radiation”) hơn là phương pháp chụp bằng quang tuyến X thông
thường.
Đặc biệt
đối với trẻ em, rủi ro nhiễm phóng xạ còn cao hơn gấp bội phần. Một nhóm nghiên
cứu quốc tế công bố bản báo cáo cho thấy trẻ em đang mạnh khoẻ, lỡ bị té ngã,
đem các em đi làm “CT Scan,” các em có nhiều rủi ro sẽ bị ung thư so với trẻ em
từ chối không làm “CT Scan.” Cuộc nghiên cứu này kéo dài 23 năm theo dõi. Những
em làm “CT Scan” có nhiều rủi ro bị ung thư não gấp ba lần, và ung thư máu gấp
bốn lần.
Các chuyên gia không đồng ý với nhau trong việc giải thích kết
quả của cuộc nghiên cứu khiến cho nhiều bệnh nhân đang lo âu. Tổ chức
“Radiology Society of North America” vẫn cả quyết rằng rủi ro gây ra bệnh ung
thư vì làm “CT Scan” rất nhỏ so với những ích lợi mà kỹ thuật này giúp bác sĩ
chẩn đoán bệnh. Ông Mark Pearce, một trong những tác giả nghiên cứu về rủi ro xảy
ra cho trẻ em, thuộc trường đại học Newcastle University nói rằng;
“Mặc dầu
rủi ro có thể là gấp ba lần, nhưng đó là gấp ba lần của một con số rất nhỏ.”
Nhiều
chuyên viên về quang tuyến, trong đó có cả bác sĩ Smith-Bindman, biện minh cho
lập trường của mình, và họ nói rằng việc dùng kỹ thuật “CT Scan” đã bị lạm dụng
vì dễ sử dụng. Thậm chí, bệnh nhân đòi yêu cầu phải cho đi làm “CT Scan,” và
bác sĩ không ngần ngại cho đi làm “CT Scan” chỉ vì sợ rằng mình có thể đã bỏ sót,
chưa làm đầy đủ mọi chẩn đoán.
Dầu
sao đi nữa, kết quả nghiên cứu cũng khiến cho các bác sĩ phải suy nghĩ lại trước
khi quyết định gửi người bệnh đi làm “CT Scan.” Bác sĩ Smith-Bindman đề nghị:
“Chúng
ta nên suy nghĩ lại và quyết định xem chúng ta có nên làm việc nội soi cho bệnh
nhân hay không, và việc nội soi đó có được chứng minh là cần thiết cho bệnh
nhân hay không.”
Lượng Phóng Xạ cho mỗi lần làm “CT Scan” phần ngực gây nguy hại tương đương với:
a.) 1,400 lần chụp hình răng bằng quang tuyến X,
b.) 240 lần đi máy bay kéo dài 5 tiếng đồng hồ,
c.) 70,000 đi qua máy dò xét ở phi trường,
d.) 19 năm hút thuốc lá, mỗi ngày hút một gói 20 điếu.
Lấy
đơn vị đo phóng xạ mSv làm chuẩn: Mỗi lần chụp quang tuyến X phần ngực chỉ bị
0.1 mSv. Dùng CT scan sẽ bị 7 mSv phóng xạ
BS Hồ
Ngọc Minh
No comments:
Post a Comment