Trong đời sống hằng ngày, cho để nhận là một chuyện rất bình thường trong mọi sự trao đổi lẫn nhau. Tôi trả tiền, tôi nhận món hàng.
Vậy, cho để nhận là một quy luật tự nhiên hay còn là một nguyên tắc đạo đức?
Đó là một hành động tự nguyện, bất vụ lợi, xuất phát từ lòng thương người?
* * *
Một nguyên tắc tư bản: cho để nhận
“Anh hãy cho tôi những gì
tôi cần và anh sẽ nhận được những gì anh cần”. Đó là nguyên tắc cho để
nhận (Give and take hay Donnant - donnant) của xã hội tư bản.
Cho
cũng có nghĩa là bán cho. Vô tiệm ăn mình thường gọi: cho tôi ly cà phê
sữa đá. Tôi đưa anh 3$, tôi nhận ly cà phê. Tiền trao cháo múc.
Nghĩ rộng ra, nguyên tắc trên cũng có thể đem áp dụng vào cá nhân mỗi người.
Chúng ta cần phải ăn, cần phải uống và cần tập thể dục cho cơ thể được khỏe mạnh.
Người
mẹ cho con bú để nó sống và lớn khôn nên người. Đó là món quà tình mẫu
tử cho và nhận.Hạnh phúc của con chính là hạnh phúc của người mẹ (cycle
du don).
Trong mối tương quan giữa con nguời với nhau, tiền bạc là biểu tượng để mọi người có thể trao đổi hàng hoá và dịch vụ lẫn nhau.
Cho, đổi chác và tặng
Cho để nhận là nguyên tắc của mọi sự đổi chác.
Trong xã hội ngày nay, muốn sống với người khác thì cần phải có sự đổi chác qua lại.
Đôi khi cho cũng có thể là một hành động bất vụ lợi xuất phát từ lòng bác ái,thương người.
Tặng đúng nghĩa ra là cho mà không đòi hỏi phải có sự đền đáp hay trả lại.
Cho để nhận, một nguyên tắc trong mối giao tiếp xã hội.
Theo
phong tục Việt Nam thì bánh ích có đi thì bánh quy phải có lại mới toại
lòng nhau. Đó là phép xử thế lịch sự trong xã hội để mọi người đều được
vui vẻ với nhau.
Cho tiền cho bạc, cho của cải vật chất, cho
công sức và sự ân cần, săn sóc cũng có thể với dụng ý lợi dụng, tạo cảm
tình, để tìm ân huệ, hoặc chức vụ sau nầy. Có khi cho ít mà nhận được
nhiều. Người đời thường nói đó là thả con tép để bắt con tôm.
Cũng
có người cho hay bố thí có chủ đích, để mong cầu được phước báo, cho
cha mẹ và cho bản thân mình lúc chết được vãng sanh về cõi Tây Phương
Cực Lạc.
Cho mà không cầu được đền đáp lại có thể bị người ta lợi dụng chăng?
Con người rất phức tạp. Cho một món quà không mấy đáng giá đôi khi có thể bị hiểu lầm là khinh khi người ta.
Có
người làm ăn lươn lẹo, chôm chỉa nhiều quá nên cần bố thí bớt để nhẹ
tội với lương tâm đồng thời cũng để chứng tỏ là mình là người hào phóng.
Có người bố thí hầu để được giảm thuế cuối năm.
Có người cho để lấy tiếng.
Có người cho vì bị ép buộc, vì sợ người ta trù ẻo làm khó dễ, vì sợ người ta trách mình keo kiệt.
Tuy
nhiên cũng có người cho vì lòng vị tha bác ái và thương người nghèo
khó, khốn khổ. Họ không mong đợi được đền đáp nhưng chắc chắn là họ nhận
được niềm vui tinh thần rất nhiều.
Theo nhà nhân chủng học
Marcel Mauss, chúng ta bắt buộc phải trả lễ lại mỗi khi chúng ta nhận
được một món quà hay một sự giúp đỡ từ một người nào đó.
Nghiên
cứu về phong tục tập quán của các bộ lạc thiểu số bán khai ở quần đảo
Nam Dương và Tân Tây Lan, qua tản văn Essai sur le don (1923) Gs Marcel
Mass cho biết tập tục Potlatch (tập tục hệ thống quà biếu) được xem là
vô cùng quan trọng trong sinh hoạt hằng ngày hay trong những dịp lễ hội
giữa các bộ lạc với nhau.
Mỗi khi một cá nhân hay một bộ lạc nhận
được quà biếu thì họ bắt buộc phải trả lễ lại bằng một món quà khác có
giá trị tương đương hay cao hơn món quà mà họ đã nhận được.
Món
quà trả lễ có thể được biểu hiện dưới nhiều hình thức khác nhau như:
dụng cụ nhà bếp, bàn ghế, tiệc tùng ăn nhậu, nhảy múa, thậm chí có thể
là phụ nữ và trẻ em, v.v...
Potlatch biểu tượng của sự hài hòa trong xã hội, cũng như quyền quy và sức mạnh của bộ lạc.
Người cho quyết định giá trị món quà mà họ đem biếu.
Phải chăng potlatch cũng là một nguyên tắc và là một nền tảng trong xã hội ngày nay của chúng ta?
Người ta chào mình, vì phép lịch sự bắt buộc mình phải chào lại họ.
Theo cách suy nghĩ của nhiều người thì của biếu là của lo, của cho là của nợ. Đó là potlatch.
Hôm nay người ta đi đám cưới con mình, sang năm thì mình có bổn phận phải đi dự đám cưới của con họ để trả lễ lại.
Các tôn giáo nghĩ gì?
*Theo Thiên Chúa Giáo
Đức Chúa Trời là đấng toàn năng, tạo ra mọi sự vật trên Trời và dưới thế. Chúa cho chúng ta sự sống đời đời.
Từ
thiện được xây dựng từ lòng thương yêu bất vụ lợi không màng đến sự báo
đáp hay nhận lại bất cứ điều gì cả. Cho xuất phát từ lòng thương yêu
không giới hạn.
Kinh Thánh có nói “Cho sẽ mang đến cho ta nhiều hạnh phúc hơn nhận.”
Act.20.35 Luc 14.12-14. «Il y a plus de bonheur à donner qu'à recevoir.»
Công Giáo khuyên bảo tín đồ phải có trách nhiệm giúp đỡ người khốn khổ, kém may mắn.
«Giáo
hội đã nhiều lần dạy bảo con cái mình rằng: giúp đỡ người nghèo và
người kém may mắn là một trách nhiệm đặc biệt của người công giáo bởi vì
họ là chi thể của Thân Thể Chúa Kitô. “Vì chính trong Thân Thể này
chúng ta biết tình yêu của Thiên Chúa,” như tông đồ Gioan cho chúng ta
biết: “đó là Đức Ki-tô đã thí mạng vì chúng ta. Như vậy, cả chúng ta
nữa, chúng ta cũng phải thí mạng vì anh em. Nếu ai có của cải thế gian
và thấy anh em mình lâm cảnh túng thiếu, mà chẳng động lòng thương, thì
làm sao tình yêu Thiên Chúa ở lại trong người ấy được” (I Jn 3: 16-17)
(cf. Mater et Magistra, # 159) ». (Br. Huynhquảng. Công Giáo Việt Nam)
Nghiên cứu tâm lý xã hội học gần đây cũng chứng minh lời nói trên của Kinh thánh là cho mang đến nhiều hạnh phúc hơn nhận.
Người
cho tiền của hay giúp đỡ người khác thường cảm thấy mình được sung
sướng và hạnh phúc hơn những người nhận được tiền hay nhận được sự giúp
đỡ.
Tuy vậy cũng có người còn nghi ngờ điều trên.
Theo họ,
sự khác biệt giữa người hảo tâm và người không có lòng hảo tâm được
xuất phát từ lòng tin và thái độ của họ.Có bốn động lực rõ rệt đã ảnh
hưởng và nung đúc đến lòng hảo tâm của con người: đức tin vào tôn giáo,
lòng bi quan không tin chánh phủ về đời sống mặt kinh tế, gia đình vững
mạnh, và vào đầu óc kinh doanh làm ăn của họ.
“The difference
between givers and nongivers is found in their beliefs and behaviors.
Four distinct forces emerge from the evidence that appear primarily
responsible for making people charitable. These forces are religion,
skepticism about the government in economic life, strong families, and
personal entrepreneurism.”( Arthur C.Brooks,Professor of public
administration at Syracuse Universitys Maxwell School of Citizenship and
Public Affairs.)
*Theo Phật Giáo
Cho hay bố thí là một hạnh trong Phật giáo.
Bố thí là hạnh đầu tiên trong sáu hạnh của Bồ Tát.
Sau
đây tác giả xin tóm lược các điểm chánh trong bài Bố thí có mấy loại
(Kinh Điển Phật Pháp) và Bố Thí Ba La Mật (Thích Trí Siêu).
Bố thí có 3 loại:
1)Tài thí: tức bố thí tiền
2)Pháp thí: bố thí pháp
3)Vô úy thí: tức bố thí sự không sợ hãi
Ba loại bố thí vừa nêu được gọi chung là vật thí.
*“Khi
nói đến bố thí, thì chúng ta phải nhận ra ba yếu tố tạo ra nó: người
cho (năng thí), món đồ (vật thí) và người nhận (sở thí). Ba yếu tố nầy
rất quan trọng. Nếu thiếu một trong ba yếu tố kể trên thì sẽ không có sự
bố thí.
Có người cầm trong tay một món đồ muốn cho mà không có
ai nhận thì không có sự bố thí. Có món đồ mà không có người cho và người
nhận thì cũng không có sư bố thí. Có người sẵn sàng nhận đồ mà không có
ai cho thì cũng không có sự bố thí.
*Một sự bố thí được xem là trong sạch và đem lại phước báo vô lượng vô biên cần phải có ba yếu tố sau đây
- Người bố thí phải có tâm trong sạch.
- Vật được thí phải chân chính.
- Người nhận phải được kính trọng tối đa”.
Kết luận
Cho
để làm gì? Quả thật đây là một vấn đề rất phức tạp và khó giải nghĩa
cho thỏa đáng được. Tùy theo nguời, tùy theo hoàn cảnh, tùy theo sự hiểu
biết và đức tinh tôn giáo mà có thể có thể hiểu theo nhiều cách khác
nhau./.
Người gõ xin mượn lời của thầy Thích Trí Siêu để nói lên sự phức tạp của ngôn ngữ Việt Nam:
“Tiếng
Việt của ta rắc rối lắm, không phải dễ dàng đâu! Nếu không chú ý cẩn
thận một chút là ta có thể gây phiền phức cho chính mình và cả người
khác nữa.
Như ta đã thấy Bố thí gồm có nhiều nghĩa: cho, tặng, biếu, cúng dường, bố thí... ta tạm gọi tất cả những cái đó là Bố thí”.
Thích Trí Siêu
Tham khảo:
- Trần Thu Miên: Thanksgiving – Mùa Tạ Ơn Đời Và Tạ Ơn Nhau
- Vi Anh-Ngày Lễ Tạ Ơn Việt Mỹ
- Cao Đắc Vinh- Lá thư Thanksgiving của người bố già
Thích Trí Siêu- Bố Thí Ba La Mật
- Marcel Mauss (1923-1924). Essai sur le don. Forme et raison de léchange dans les sociétés archạques
- James Randerson. The path to happiness: it is better to give than receive
- Thomas Fitzpatrick. It is better to give than to receice-No, really.
- Br Huynh Quảng-Công Giáo Việt Nam. Nạn nghèo đói và lòng từ thiện.
Montreal, October 12, 2020
No comments:
Post a Comment