Là người, chúng ta thường có khuynh hướng hay khen, chê và phán xét trong cuộc sống. Đây là chuyện rất bình thường và rất tự nhiên của con người ở bất cứ thời đại nào. Phán xét có thể bằng lời nói,bằng lời viết, bằng cử chỉ, thái độ hoặc đôi khi chỉ cần nghĩ thầm trong bụng mà thôi.
***
Các bộ mặt của
phán xét
Phán
xét có thể đúng, sai, thiên vị, chủ quan hoặc khách quan.
Dường
như phán xét tiêu cực,vì ganh tị, để đả
phá, để trả thù, để cho đở tức, để ngạo mạn, để cho bỏ ghét thường dễ xảy ra
hơn là phán xét xây dựng để giúp người khác sửa sai, tránh lỗi lầm hoặc để khen
thưởng một người nào đó.
Nên nhớ là sự tức
giận là vũ khí của kẻ hèn nhát (la colère est l’arme des faibles).
Phán xét thường chịu ảnh hưởng của tình cảm cá nhân,
tùy theo cách nhìn một vấn đề, tùy theo sự hiểu biết hay tri thức, tuy khung cảnh
xã hội, tùy quyền lợi cá nhân, quan điểm
chánh trị hay tín ngưỡng của một người. Phán xét có thể thay đổi theo thời gian
và không gian.
Đó là chưa kể trong xã hội cũng có một hạng người lúc
nào cũng hay bác bỏ, chê bai bất cứ lời nói, ý kiến hay việc làm gì của người
khác. Theo họ thì tất cả đều sai hết duy chỉ có họ mới đúng mà thôi. Phải chăng
họ đang mắc chứng xáo trộn nhân cách mà khoa học gọi là ái kỷ (narcissisme).
Cái rốn của vũ trụ
http://vietbao.com/D_1-2_2-282_4-191467/
Phán
xét có chủ đích
Ngoài ra còn vấn đề khen chê giả dối vì xả giao, để lấy
lòng, để kiếm điểm, để nâng bi, thượng đội hạ đạp... Trước mặt thì khen nhưng
sau lưng lại chê tới tấp...thật đúng là hạng đạo đức giả.
Trong bài nầy tác giả xin đúc kết lại vấn đề phán xét
theo cái nhìn của khoa tâm lý học (psychologie)
và khoa phân tâm học (psychanalyse)
đăng trong tạp chí: Psychologie Magazine no 27 Nov 2008 www.psychologie.com
Khi phán xét người khác là mình tự phán xét chính mình (Juger l’autre,
c’est porter un jugement sur soi.
Norbert Chatillon, Psychanalyste)
Khi chúng ta phán xét bất cứ việc gì của người khác
chúng ta sẽ tự mình làm tiêu mòn năng lực một cách vô ích thay vì có thể giữ
chúng lại để tô điểm cho cuộc sống tinh thần của mình được thêm phần tươi đẹp
và phong phú hơn.
Vậy tại sao chúng ta có tật hay phán xét kẻ khác? Theo
nhà phân tâm học N. Chatillon thì chính sự tương đồng hoặc sự khác biệt với người
khác làm mình bối rối khó chịu và mình không thể xác định được căn tánh (identité) của chính mình. Vậy cách tự vệ
tốt nhất là mình phải tấn công người ta qua việc phán xét họ thẳng thừng không
thương tiếc.
Trước khi phán xét người khác thì nên tự hỏi mình có
trong sạch hơn người kia không?
(Người nào tự cho rằng mình là trong sạch, hãy ném cục đá đầu tiên vào người đàn bà)
"Let the
person among you who is without sin be the first to throw a stone at her." John
8:7
Trong
Kinh Thánh St Luc có viết: “Tại sao các ông để ý tới hạt bụi trong mắt người ta
nhưng lại bỏ qua khúc gỗ nơi mắt của mình?” (Pourquoi vois tu la paille qui
est dans l’oeil de ton frère et n’apercois tu pas la poutre qui est dans ton
oeil. Evangile Luc
chapitre 6, verset 41.)( Why
do you look at the speck of sawdust in your brother’s eye and pay no attention
to the plank in your own eye? 4 How can you say
to your brother, Matthew 7:2–5 (NIV)
Chỉ trích ít
nhưng phải chỉ trích cho đúng.
Từ
việc chỉ trích để xây dựng dến việc kết tội thì cũng không mấy xa nhau, chỉ cần
có thêm đôi ba chữ mà thôi.
Phán
xét được xem là có ích khi nó giúp mình
cải thiện và xây dựng căn tánh của mình. Trong trường hợp nầy sự phán xét sẽ
giúp chúng ta có được cái nhìn chính chắn về xã hội quanh ta.
Phán
xét trở nên độc hại khi nó rơi vào cực đoan, khinh mạn, để hạ và để chà đạp người
khác (dénigrer), để che lấp bớt cái dở,
cái yếu kém của mình hầu có được cảm giác thượng tôn hơn người.
Loại
phán xét đả phá rất có hại vì nó có thể dẫn dắt chúng ta rơi vào sự chối từ người
khác.
Phán xét rất chủ
quan và chịu ảnh hưởng của định kiến
Tuy
vậy, phán xét cũng rất cần thiết. Nó giúp chúng ta có “ ý kiến” nhưng đôi khi
nó có thể trở thành một lối khinh miệt đưa đến sự kết tội người khác.
Mặc
dù thành kiến là cội nguồn của sai lầm và bất công, nhưng triết gia Đức
Immanuel Kant (1724- 1804) cũng đã nhắc nhở chúng ta cần phải có bổn phận phán
xét. Đó là trường hợp phải phán xét kẻ sát nhân và những kẻ phạm tội tình dục,
hiếp dâm v.v...Đây là những trọng tội trong xã hội.
Theo
các nhà phân tâm học thì chúng ta thường có khuynh hướng hay phán xét những
hành động vô luân (immorale) nếu
trong tiềm thức chúng ta cũng có tư tưởng tương tợ như thế. Có thể nói rằng đây
cũng là một cách để mình tự trừng phạt lấy mình.
“
Anh kia say sưa tối ngày”, câu phán xét nầy có mục đích giúp chúng ta quên đi
mình cũng là dân ghiền, nghiện ngập nicotine, thuốc lá, chocolat v.v...
“
cha nội đó lái xe ẩu tả quá...”
So
sánh mình khác người .“Anh kia sao làm biếng quá”, khi phán xét như thế mình muốn
chứng tỏ là mình siêng hơn họ. Người ta nghĩ sai, làm trật, họ khác mình. Vậy
là mình là người nghĩ dúng làm đúng.
Cũng có thể mình so sánh điểm tương đồng và sự
giống nhau với họ. “Chị kia hát hay quá, chị cùng một tuổi với mình, hoàn cảnh giống mình, vậy mình cũng có thể hát
hay như chị ta được”.
“Bác
sĩ kia quá tài ba. Ngày xưa tôi học cùng một trường với ông ta đó”.
Đây
là một sự so sánh, một lối lý luận quá đơn giản và có lợi.
Chúng ta thường
phán xét những gì ở người khác?
- Bề
ngoài:
Phán xét bề ngoài của một người có nghĩa
là mình nghi ngờ về hình ảnh của chính mình. Tôi có khá hơn họ, đẹp hơn họ
không? Tôi có thua kém họ không? Qua việc phán xét, mình quên đi trong chốc lác
những yếu điểm của chính mình. Mình chỉ chú tâm vào kẽ hở của người khác.
Phán xét có thể bắt nguồn từ sự
ganh tị: con nhỏ đó tuy đẹp nhưng có vẻ không mấy thông minh, không có nết, có vẻ lẳng
lơ quá…
Người đó là đại
gia nhưng lại hết sức keo kiệt và bủn xỉn. Ông ta không bao giờ chịu giúp đở ai hết...
Sự
thông minh:
Tính thông minh đồng nghĩa với cường
tráng (virilité) ở người đàn ông.
Phán xét sự thông minh của một người
đàn ông thì cũng như đem hoạn (hay thiến) anh ta.
Đề cao trí thông minh của một người đồng
nghĩa là mình có đủ tư cách để xác nhận sự thông minh của họ. Đây là thái độ chịu
thua của mình.
Cách
hành xử:
Tấn công vào lối cư xử lố bịch của một
người là một cách gián tiếp để mình tự xác định là lúc nào mình cũng đàng
hoàng, ngon lành hơn họ và đồng thời mình thuộc vào nhóm người có tư cách.
Thái độ nầy cho thấy chúng ta có một tâm
địa hẹp hòi hoặc là chúng ta sợ bị thải trừ ra khỏi xã hội.
Đứng về mặt giao tế, một người tốt, có
giáo dục là một người mà chúng ta có thể giao tiếp được.
Ý niệm nhờ giáo dục (gia đình và học đường)
mà một người trở nên tốt là những ý niệm chúng ta hấp thụ được từ lúc nhỏ và
cũng là điều mà chúng ta thường hay truyền đạt lại cho lớp con cháu.
Ý kiến:
Phán xét về ý kiến cũng là một loại phán
xét rất phổ biến. Trong các sách dạy cách xử thế chúng ta đều thấy lời khuyên bảo
nên tôn trọng ý kiến của người khác mặc dù mình không đồng ý với họ.
Văn
hào Pháp Voltaire (1694-1778) đã nói một câu để đời “ Tôi có thể không đồng ý với
những gì anh nói ra, nhưng tôi sẽ bảo vệ quyền phát biểu của anh cho đến cùng” I do not
agree with what you have to say, but I'll defend to the death your right to say
it.
Bá nhơn bá tánh hay trăm người trăm ý và
xin đừng quên hiện nay có 7 tỉ người đang sống trên thế giới.
Ngoài ra cũng có thể có một hạng người
có thái độ ba phải, nay nói thế nầy
mai nói thế khác...ý kiến họ thường có khuynh hướng xoay theo chiều gió.
Các tôn giáo
nghĩ gì về vấn đề phán xét
Thiên Chúa giáo:
Chỉ
có Chúa mới có quyền phán xét con người.
Matthew 7:1 (NIV)
“Do not judge, or you too will be judged
Matthew 7:2–5 (NIV)
For
in the same way you judge others, you will be judged, and with the measure you
use, it will be measured to you.
Phật giáo:
Phải có một cái nhìn đứng đắn và
trong sáng (vision juste et nette).
Theo như cư sĩ Nguyên Giác Phan
Tấn Hải cho biết:
Đức Phật không hề nói đừng bao giờ phán xét người khác . Câu đó là của Chúa Jesus trong Kinh Thánh.
Ngược lại, Đức Phật yêu cầu đánh giá người khác, để tìm bạn tốt và tránh xa bạn xấu. Có 2 chỗ có thể đọc
về Thiện Tri Thức:
TĂNG NHẤT A-HÀM
Hán
dịch: Tam tạng Cù-đàm Tăng-già-đề-bà, người Kế Tân, thời Đông Tấn
Việt dịch:
Thích Đức Thắng; Hiệu chú: Tuệ Sỹ
http://www.phatviet.com/dichthuat/kinhtang/tangnhat/tang_020.htm
Tự Điển Phật Giáo - Đại Tạng
Kinh:
Thiện tri thức
http://tudien.daitangkinhvietnam.org/index.php?title=Thi%E1%BB%87n_tri_th%E1%BB%A9c
Mặt khác, Đức Phật
yêu cầu tự do trạch vấn, nghi ngờ (nghĩa là đánh giá -- judging) ngay cả đạo
sư. Trong Kinh Kalama: "Này các Kalama, chớ có tin vì nghe truyền thuyết,
chớ có tin vì theo truyền thống, chớ có tin vì nghe người ta nói, chớ có tin vì
được Kinh Tạng truyền tụng, chớ có tin vì nhân lý luận, chớ có tin vì nhân suy
luận, chớ có tin sau khi suy tư về những dữ kiện, điều kiện, chớ có tin theo
thiên kiến, định kiến, chớ có tin vì thấy thích hợp với khả năng, chớ có tin vì
vị Sa môn là bậc Đạo Sư của mình. (http://old.thuvienhoasen.org/haytuminhthapduoc.htm)
...tự mình là ngọn đèn cho chính mình, tự mình
y tựa chính mình, không y tựa một cái gì khác, dùng chánh pháp làm ngọn đèn,
dùng chánh pháp làm chỗ nương tựa, không nương tựa một cái gì khác.
Kết Luận
Phê phán người khác thì dễ, xét lỗi lầm của
mình thì khó.
Chung quy cũng từ cái Tâm của mình mà ra./.
Nếu chúng ta biết mở rộng cõi lòng, thì tất cà
chúng sanh, kể cả người đả lám mình điên
dại lên, đều có thể là thầy của chúng ta.
If we learn to open our hearts, anyone, including the people
who drive us crazy, can be our teacher.” ~Pema Chodron
Pema Chödrön (born Deirdre Blomfield-Brown) is a
notable American figure in Tibetan Buddhism. A disciple of Chögyam Trungpa Rinpoche, she is an
ordained nun,[1] author, and teacher in
the Shambhala Buddhist lineage which Trungpa founded.
Tham khảo:
-Minh Niệm. Phán xét. Giácngộ online 27/6/2008
http://www.giacngo.vn/phathoc/2008/06/27/53445A/
-HT Thích Trí Quảng. Tòa án lương tâm. Giácngộ online
22/3/2009
http://www.giacngo.vn/phathoc/luockhao/2009/03/22/7F5019/
-What does the Bible mean that we are not to judge others?
Nguyễn Thượng Chánh
Montreal, 2012
Bài đọc thêm:
No comments:
Post a Comment